§ 42. Эндокринді безінің қызметі және оларға байланысты аурулар
Ағзада гормондар мөлшерінен көп бөлінсе гиперфункция, мөлшерінен аз бөлінсе гипофункция деп атайды. Гормондардың мөлшерден тыс көп бөлінуі де, аз бөлінуі де қауіпті.
- ГипофизӨсу гормоны25 түрлі гормон бөледі. Оның гормондары ұйқы безінен басқа бүкіл ішкі секреция бездерінің қызметін басқарады. Гипофиздің соматотропин (өсу) гормоны барлық ұлпа мен ағзаға әсер етеді. Өсу гормоны қаңқа мен бұлшық еттің өсуіне әсер етеді. Егер өсу гормоны жеткіліксіз мөлшерде түзілетін болса, адамның бойы өспей, ергежейлілік пайда болады. Ал артық түзілген жағдайда алыптық ауруына шалдығады.
- Қалқанша безҚалыпты жұмысы үшін йод жеткілікті болу керекҚызметінің бұзылуынан микседема, кретинизм, эндемиялық зоб, Базедов ауруы дамиды.
- Қалқаншамаңы бездеріПаратгормон бөледіПаратгормон жетіспесе қандағы кальцийдің деңгейі азайып, фосфордың мөлшері артады. Орталық жүйке жүйесінің қозғыштығы жоғарылайды да бұлшық еттер түйіліп қалады. Тістер өте сынғыш болады.
Шамадан артық бөлінгенде сүйекте кальций мүлдем азаяды. Сүйектер қисайып, сынғыш болады, қан тамырларда, бауыр мен бүйректе, мида кальций көп жиналады.
- Айырша безКеуде қуысында кеңірдектің жоғарғы ұшында орналасады. Адамның балалық шағында ірі (30 г) болады. Жыныстық жетілуден кейін кішірейеді (20 г). Бұл без тимозин гормонын бөледі. Ол ағзада иммундық жүйенің орталық мүшесі болып саналады.
- Бүйрекүсті бездеріБұл гормондар күйзеліс кезінде бөлінеді. Олар ағзада көмірсулар мен майлардың алмасуын реттейді, қан тамырлар жүйесінің қызметін, қаңқа бұлшық еттерінің және ішкі мүшелердің бұлшық еттерін белсендіреді. Адреналин гормонын бөледі.
- Ұйқы безіОл гипофиз қызметіне тәуелсіз. Оның гормондары қанның құрамындағы қанттың мөлшеріне байланысты бөлінеді. Егер гормон көп бөлінсе, ағза өздігінен уланады. Ал шектен тыс аз мөлшерде бөлінетін болса, ағзада энергия жетіспеушілік байқалады.
- Жыныс бездеріӘйелдерге және ерлерге тән белгілердің қалыптасуына әсер етеді
