§43. Адам денесінің рецепторлары
Әртүрлі рецепторлардың көмегімен түрлі сезінулер пайда болады.
Теріде төрт түрлі тітіркенгіштікті қабылдайтын рецепторлар болады: 1) жанасу (қысым); 2) ауруды сезіну; 3) суықты сезіну; 4) жылыны сезіну.
- ТерморецепторларҚоршаған орта температурасының өзгеруіне жауап береді. Теріде орналасқан жоғары температураға жауап беретін рецепторлар суыққа жауап беретін рецепторларға қарағанда анағұрлым көп болады.
- МеханорецепторларҚысымның өзгеруі, созылу, сығылу сияқты механикалық әсерге жауап береді. Негізінен, жанасудан пайда болған сезінуді қабылдайды. Бұл рецепторлар көзі көрмейтін адамдарда жақсы дамыған.
- НоцицепторларКейбір ғалымдардың айтуынша, ауруды сезінуді қабылдаса, ал басқа ғалымдардың айтуынша, механорецепторлар болып табылады.
Теріден тыс рецепторлар.
Бұл рецепторлар буын, бұлшық еттер, сіңірлер, кейбір сілемейлі қабықшалар және басқа да мүшелерде кездеседі. Сонымен бірге олар да температураны, ауруды, жанасу мен қысымды қабылдайды. Адам көзі жұмулы қалпында да бұлшық еттерде, сіңірлерде болатын рецепторларға байланысты қолының бүгіліп немесе жазылып тұрғанын, отырғанын немесе тік тұрғанын сезе алады. Сонымен бірге өңеш арқылы өткен сұйық тамақтың ыстық немесе суық екенін сезе аламыз.
Бұл рецепторлар буын, бұлшық еттер, сіңірлер, кейбір сілемейлі қабықшалар және басқа да мүшелерде кездеседі. Сонымен бірге олар да температураны, ауруды, жанасу мен қысымды қабылдайды. Адам көзі жұмулы қалпында да бұлшық еттерде, сіңірлерде болатын рецепторларға байланысты қолының бүгіліп немесе жазылып тұрғанын, отырғанын немесе тік тұрғанын сезе алады. Сонымен бірге өңеш арқылы өткен сұйық тамақтың ыстық немесе суық екенін сезе аламыз.
«Қай рецептор сөйлеп тұр?»
- «Мен 40°C ыстық шай тиген кезде іске қосыламын!»
- «Менің арқамда көзі көрмейтін адам әріптерді сезіне алады!»
- «Мен ауыр соққы сезілгенде де іске қосыламын. Бірақ кейде мені арнайы санамайтындар бар...»
"Егер рецепторлар болмағанда..."
Қиялдап көр. Егер терморецепторлар болмаса, не болар еді?
Жауабыңды 3 сөйлемнен тұратын шағын әңгіме ретінде жаз. Мысалы: Бір күні бала ыстық шәйнекті байқамай ұстап алды. Ол ештеңе сезбеген соң ұзақ ұстай берді. Нәтижесінде қолын күйдіріп алды...
Қиялдап көр. Егер терморецепторлар болмаса, не болар еді?
Жауабыңды 3 сөйлемнен тұратын шағын әңгіме ретінде жаз. Мысалы: Бір күні бала ыстық шәйнекті байқамай ұстап алды. Ол ештеңе сезбеген соң ұзақ ұстай берді. Нәтижесінде қолын күйдіріп алды...
