§45. Митоз және мейоз, олардың биологиялық маңызы
Митоз құбылысының ерекшеліктері
Жағдаят
Айдос әжесіне ауылда көмектесіп жүріп, ескі алмұрт ағашының кейбір бұтақтары қурап қалғанын байқады. Әжесі оған:
— Егер біз қураған бұтақты кесіп, оны дұрыс күтсек, жаңасы өсіп шығады, – деді.
Айдос бұған таңғалды. Сонымен қатар, әжесі оған адамның терісі жарақат алғанда уақыт өте келе қайта қалпына келетінін түсіндірді.
— Бұл табиғаттың кереметі! – деді Айдос.
Бірақ сол күні жаңалықтардан Айдос қатерлі ісік туралы сюжет көрді. Онда дәрігерлер: "Қатерлі ісік – жасушалардың бақылаусыз бөлінуінен туындайды", – деп түсіндірді.
Айдостың миында сұрақтар туындады: "Қалайша жасушалар кейде пайдалы түрде бөлініп, денені қалпына келтіреді, ал кейде бақылаусыз бөлініп, ауру тудырады?"
— Егер біз қураған бұтақты кесіп, оны дұрыс күтсек, жаңасы өсіп шығады, – деді.
Айдос бұған таңғалды. Сонымен қатар, әжесі оған адамның терісі жарақат алғанда уақыт өте келе қайта қалпына келетінін түсіндірді.
— Бұл табиғаттың кереметі! – деді Айдос.
Бірақ сол күні жаңалықтардан Айдос қатерлі ісік туралы сюжет көрді. Онда дәрігерлер: "Қатерлі ісік – жасушалардың бақылаусыз бөлінуінен туындайды", – деп түсіндірді.
Айдостың миында сұрақтар туындады: "Қалайша жасушалар кейде пайдалы түрде бөлініп, денені қалпына келтіреді, ал кейде бақылаусыз бөлініп, ауру тудырады?"
Сұрақтар:
Алмұрт ағашының бұтақтары қалайша қайта өсіп шығады? Бұл қай жасушалық бөліну түрімен байланысты?
Адам терісінің жарақаты қалпына келуі қандай жасушалық үдерістің нәтижесі?
Қатерлі ісік кезінде қандай жасушалық бөліну үдерісі бақылаусыз жүріп кетеді? Оның ағзаға зияны қандай?
Шығармашылық тапсырма
Биологиялық ертегі жазу:
"Жасушалар патшалығындағы митоз бен мейоз"
- Екі бөліну үдерісін екі патша ретінде сипатта. Бірі – өсу мен қалпына келтіруді басқаратын әділ патша (митоз), екіншісі – жаңа ұрпақтың пайда болуын қадағалайтын дана патша (мейоз).
- Олар қалай жұмыс істейді? Қандай ережелерге бағынады?
Тірек сөздер
Митоз, мейоз
Жасуша патшалығы – ағза, тіршілік, даму, үйлесімділік
Жасуша ханзадасы/ханшайымы – жаңа жасуша, жасушалық бөліну
Генетикалық сиқыр – тұқымқуалаушылық, ДНҚ, хромосомалар
Қатерлі ісік – бақылаусыз бөліну, ауру, зиянды жасушалар
Қалпына келу сиқыры – жараның жазылуы, жаңару
Тұқым патшалығы – ұрпақ өрбіту, келесі буын
Екі билеуші – Митоз патша, Мейоз патша
Жасуша патшалығы – ағза, тіршілік, даму, үйлесімділік
Жасуша ханзадасы/ханшайымы – жаңа жасуша, жасушалық бөліну
Генетикалық сиқыр – тұқымқуалаушылық, ДНҚ, хромосомалар
Қатерлі ісік – бақылаусыз бөліну, ауру, зиянды жасушалар
Қалпына келу сиқыры – жараның жазылуы, жаңару
Тұқым патшалығы – ұрпақ өрбіту, келесі буын
Екі билеуші – Митоз патша, Мейоз патша
Үй тапсырмасы: "Синквейн"
1-жол: Тақырыптың атауы (зат есім).
2-жол: Тақырыпты сипаттайтын екі сөз (сын есім).
3-жол: Тақырып туралы қимылды білдіретін үш сөз (етістік).
4-жол: Тақырыпқа қатысты төрт сөзден тұратын сөз орамы.
5-жол: Тақырыптың мәнін ашатын синоним сөз.
