§46. Тірі ағзалардың көбею түрлері

Жыныссыз көбеюдің түрлері
  • Митоз
    Амеба, жасыл эвглена сияқты жәндіктермен бірге өсімдіктерден хлорелла, хламидомонадалар да осы жолмен көбейеді.
  • Бөлшектену (стробиляция)
    Ересек ағза денесінің жеке бөлшектерге бөлінуі. Осындай жолмен сцифоидты ішекқуыстылардан полиптер, кейбір жалпақ құрттар, теңіз жұлдыздары және кейбір буылтық құрттар көбейеді.
  • Бүршіктену
    Бүршіктену кезінде аналық ағзада бүршік түзіледі. Содан соң дененің осы бөлігі оқшауланады. Онда қажетті жасушалар мен ұлпалар түзіледі. Ішекқуыстылар мен губкалар осылай көбейеді.
Көбею туралы қызықты деректер
Жынысты көбею:
Партеногенез – табиғи клондау!
  • Кейбір жануарлар ұрықтанусыз көбейе алады! Мысалы, комодо айдаһары мен кейбір акулалар партеногенез арқылы өздігінен ұрпақ береді.
Аралардың ерекше көбеюі
Аналық ара (патшайым) ұрықтанған жұмыртқадан жұмысшы аралар шығарады, ал ұрықтанбаған жұмыртқадан тек аталық аралар (трутендер) пайда болады!

Тұқымсыз банан?!
  • Біз жейтін банандардың көпшілігі (мысалы, "Кавендиш" сұрыпы) ұрықтанусыз көбейеді, сондықтан олардың тұқымы жоқ.
Жыныссыз көбею:

Теңіз жұлдызы – өзінен-өзі көбейеді!
  • Егер теңіз жұлдызының бір қолы үзіліп кетсе, ол қайта өсіп шығады, ал кейбір түрлерден жаңа теңіз жұлдызы түзіледі!

Гидра – мәңгі жас ағза?
  • Гидра бүршіктену арқылы көбейеді және оның жасушалары үздіксіз қалпына келетіндіктен, ол биологиялық тұрғыда "өлмейтін ағза" деп саналады.

Әлемдегі ең кәрі өсімдікке – 80 000 жыл!
  • АҚШ-тағы "Пандо" атты көктерек ағашы тамыр арқылы жыныссыз көбейіп, бірдей ДНҚ-сы бар орман түзген. Оның жасы шамамен 80 000 жыл деп есептеледі!
Қай жануар қалай көбейеді?

  • Комодо айдаһары

  • Бал арасы

  • Теңіз жұлдызы

  • Гидра


Жауаптары

Комодо айдаһары – партеногенез (аналық айдаһар ұрықтанусыз көбейе алады).
Бал арасы – партеногенез және ұрықтану (аналық ара ұрықтанған жұмыртқалардан жұмысшы араларды, ұрықтанбағандардан аталық араларды дамытады).
Гидра – бүршіктену (аналық ағза денесінен бүршік шығып, жаңа дарақ түзіледі).
Теңіз жұлдызы – бөлшектену (денесінің үзілген бөліктерінен жаңа дарақ түзіледі).
Зерттеу жасаңыз
Үй жағдайында жыныссыз көбеюді бақылау үшін пияз немесе картопты суға қойып, тамыр жаю үдерісін зерттеңіз
Не істеу керек?

  1. Пиязды немесе картопты суға қойыңыз.
  2. Күн сайын өзгерістерді жазып отырыңыз.


3.Өскіндер қалай пайда болатынын сипаттаңыз
4.Бұл қандай көбею түрі екенін анықтаңыз.

Made on
Tilda