§54. Экожүйелердің құрамбөліктері. Су және құрлық экожүйелері
Экологиялық жүйе – бұл үнемі өзара байланыста және жансыз (өлі) табиғат құрамбөліктерімен (атмосфера, гидросфера және литосфера) тікелей қатынаста болатын жанды (тірі) ағзалардың (өсімдіктер, жануарлар және микро ағзалардың) динамикалық әрі тұрақты бірлестігі.
Тірі ағза топтары
Продуценттер (өндірушілер)
Күн энергиясын өнімдер энергиясына (нәруыздар, майлар мен көмірсулар) айналдырады. Фотосинтездеуші ағзалар
Консументтер
Продуценттер есебінен қоректенеді. Бірінші реттік консументтерге продуценттерді шөпқоректі жануарлар жатады. Екінші реттік консументтер шөпқоректі жануарлармен қоректенетін жыртқыштар. Үшінші реттік консументтер жыртқыштармен қоректенетін жыртқыштар (түлкіні жейтін бүркіт және т.б.)
Редуценттер
Тірі ағзалар бөлінділерімен немесе қалдықтарымен қоректенеді. Олар ең соңғы қоректік (трофикалық) деңгейде болады, минералдануды жүзеге асырады, яғни химиялық элементтерді жансыз табиғатқа қайтарады.
Қоректік тізбекте энергия жойылуының сандық бейнесіне экологиялық пирамида ережесі жатады. Пирамида – ағзалардың шынайы немесе модельденген мөлшері көрсетілген бірінші деңгейден бастап соңғысына дейінгі қоректік (трофикалық) деңгейлер. Пирамида табаны (продуценттер) төбесінен (үшінші-төртінші реттік консумент) едәуір артық болуы керек.
"Экологиялық детектив" (Шындық немесе жалған)
- Құрлық экожүйелеріне теңіздер мен көлдер жатады.
- Су экожүйелері екіге бөлінеді: тұщы және тұзды сулы экожүйелер.
- Өндірушілер – тек жануарлардан тұрады.
- Шөл экожүйесінде ылғалдың көптігі өсімдіктердің өсуін шектейді.
- Экожүйелердегі ең маңызды энергия көзі – Күн.
"Экожүйені сақтаңыз!"
Сіз экожүйені қорғау бойынша жоба жасауыңыз керек. Төмендегі сұрақтарға жауап беріп, жоспар құрыңыз.
- Қандай экожүйені зерттейсіз? (Орман, шөл, көл, теңіз және т.б.)
- Бұл экожүйеге қандай қауіптер төніп тұр? (Ластану, орман кесу, құрғақшылық және т.б.)
- Экожүйені сақтау үшін қандай шаралар ұсынар едіңіз?
Мысал жауап:
- Мен Каспий теңізінің экожүйесін зерттеймін.
- Каспийде балықтардың азаюы, мұнай қалдықтарының ластануы байқалады.
- Ластануды азайту үшін өндірістерге қатаң экологиялық бақылау жүргізу керек.
Осы тақырыпта сурет немесе постер жасаңыз!
"Экожүйені сақтаңыз!"
Сіз экожүйені қорғау бойынша жоба жасауыңыз керек. Төмендегі сұрақтарға жауап беріп, жоспар құрыңыз.
- Қандай экожүйені зерттейсіз? (Орман, шөл, көл, теңіз және т.б.)
- Бұл экожүйеге қандай қауіптер төніп тұр? (Ластану, орман кесу, құрғақшылық және т.б.)
- Экожүйені сақтау үшін қандай шаралар ұсынар едіңіз?
Мысал жауап:
- Мен Каспий теңізінің экожүйесін зерттеймін.
- Каспийде балықтардың азаюы, мұнай қалдықтарының ластануы байқалады.
- Ластануды азайту үшін өндірістерге қатаң экологиялық бақылау жүргізу керек.
Осы тақырыпта сурет немесе постер жасаңыз!
"Кім жылдам?" (Жасырын сөзді табыңыз!) Әріптері ауысып кеткен сөздерді дұрыс ретпен орналастырыңыз.
ҚЛҚЫРҰ
ЕКҮОЖЭЙ
ТЫҰЗД
АЖНРУА
ЫРАЛБД
