Био. 11-с. 5-п

11-с. 5-тақырып
Генетикалық кодтың қасиеттері: Үшөрімділігі, көптігі, әмбебаптылығы, бірін-бірі жаппайтыны

Ген - организмнің тұқым қуалау ақпаратының бірлігі. Адамда 25-30 мыңға жуық ген болады.

Генетикалық кодқа қатысты маңызды тұжырымдар

1961 жылы М.Ниренберг пен Г.Маттей алғаш рет код терминін түсіндірген.

Генетикалық код 20 аминқышқылының көмегімен жазылған нәруыздық мәтін

Үшөрімділік (триплеттілік) - әр аминқышқылына нуклеотидтердің үштігі сәйкес келеді. Жалпы 64 кодон бар. Олардың 61-і өзіндік мәнге ие, ал 3-еуі мәнсіз (терминациялаушы, стоп-кодондар).

Стоп-кодондар - гендердің арасындағы триплетті тыныс белгілер. Олар бір полипептидтік тізбектің аяқталғаны жөнінде белгі белгі беріп отырады.

Есеп: ДНҚ тізбегіндегі нуклеотидтер тізбегі: ГТТ-ЦГТ-ААГ-ЦАТ-ГГГ-ЦТ. Мутация нәтижесінде екінші және алтыншы нуклеотидтер бір уақытта жоғалады.

ДНҚ тізбегіндегі нуклеотидтердің жаңа тізбегін жазыңыз. Одан аРНҚ-дағы нуклеотидтердің ретін және полипептидтегі аминқышқылдарының орналасу ретін анықтаңыз. Тапсырманы орындау үшін генетикалық код кестесін пайдаланыңыз.

ШЕШУІ

Есепте берілген ДНҚ тізбегін қайта жазу керек, содан кейін жетіспейтін нуклеотидтерді сызып тастап, бәрін қайта жазу керек.

Г Т Т - Ц Г Т - А А Г - Ц А Т - Г Г Г - Ц Т

Нуклеотидтері түсіп қалған жаңа тізбек: Г Т Ц - Г А А - Г Ц А - Т Г Г - Г Ц Т

Келесі қадам: аРНҚ құрастыру және генетикалық кодты пайдалана отырып, аминқышқылдарының тізбегін жасау.

Комплементарлық принцип (Т=А, А=У, Г=Ц) бойынша ДНҚ тізбегінен ақпараттық РНҚ-ны жазып шығамыз:

аРНҚ: ЦАГ-ЦУУ-ЦГУ-АЦЦ-ЦГА

Гли-Лей-Арг-Тре-Арг

Үйге тапсырма: №2 ЕСЕП

ДНҚ тізбегіндегі бір бөлігіндегі тізбек: ТЦААТГЦАГГТЦ.

аРНҚ-дағы нуклеотидтер тізбегін және сәйкес полипептидтегі аминқышқылдарының орналасу ретін анықтаңыз.
ДНҚ тізбегінің бірінші триплетінде үшінші нуклеотид екі еселенсе ақуыз құрылымы қалай өзгеретінін түсіндіріңіз. Тапсырманы орындау үшін генетикалық код кестесін пайдаланыңыз.

ШЕШУІ. ТЦААТГЦАГГТЦ аРНК: АГУ-УАЦ-ГУЦ-ЦАГ

генетикалық код бойынша бұл амин қышқылдары: Сер-Тир-Вал-Глн.

Егер үшінші нуклеотид екі еселенсе (бұл гендік мутация), онда нуклеотидтердің барлық тізбегі өзгереді, соған сәйкес ақуыздағы аминқышқылдарының реті де оның қасиеттерін өзгертеді.