11-с. 17-тақырып
Натрий-калий сорғысы белсенді тасмал механизмінің мысалы ретінде
Белсенді тасымалдау деп молекулалар мен иондарды метаболикалық процестердің энергиясы есебінен жасушада мембрана арқылы тасымалдауды айтады.
Пассивті тасымалдау кезінде электрхимиялық потенциал градиенті азаяды және соңында нөлге тең болады.
Белсенді тасымал - заттардың биомембрана арқылы электрхимиялық градиентке қарсы энергия жұмсап тасымалдануы.
Белсенді тасымалдың ерекшелігі
Электрхимиялық градиентке қарсы энергия жұмсап тасымалдануы
Энергия көзі АТФ-тың ыдырауынан пайда болған энергия
глюкозаның, аминқышқылдарының натрийге тәуелді тасымалдануы
белсенді тасымалдау жүйелері сорғы немесе помпалар деп аталады
ТАПСЫРМА
Ситуация:
Сұрақ: Натрий-калий сорғысы не үшін керек деп ойлайсың?
2.Айналаңдағы электр құралдарын қарастыр. Электр тогы жұмыс істегенде зарядталған бөлшектердің (электрондар) қозғалысы жүреді. Сол сияқты, жасушада да иондардың қозғалысы арқылы электр сигналдары пайда болады. Бұл сигналдар сенің ойлау, қозғалу секілді әрекеттеріңе жауап береді.
Сұрақ: Натрий-калий сорғысы жасуша мембранасы арқылы натрий мен калий иондарының қай бағытта қозғалатынын сипатта.
3.Шығармашылық тапсырма:
Сұрақ: Егер жасушаларда натрий-калий сорғысы дұрыс жұмыс істемесе, не болар еді? Осыған қысқаша ой толғап, 5-6 сөйлеммен жаз.
Ситуация:
- Сенің ағзаңдағы әрбір жасуша қоршаған ортасымен үздіксіз зат алмасады. Бұл зат алмасу үдерісінде иондар ерекше рөл атқарады. Сен миыңды пайдаланған кезде, жүрегің соққанда, бұлшықеттерің қозғалғанда, жасушаларыңдағы натрий-калий сорғылары өте маңызды. Бұл сорғы жасуша ішіндегі және сыртындағы натрий (Na⁺) мен калий (K⁺) иондарының теңгерімін сақтайды.
Сұрақ: Натрий-калий сорғысы не үшін керек деп ойлайсың?
2.Айналаңдағы электр құралдарын қарастыр. Электр тогы жұмыс істегенде зарядталған бөлшектердің (электрондар) қозғалысы жүреді. Сол сияқты, жасушада да иондардың қозғалысы арқылы электр сигналдары пайда болады. Бұл сигналдар сенің ойлау, қозғалу секілді әрекеттеріңе жауап береді.
Сұрақ: Натрий-калий сорғысы жасуша мембранасы арқылы натрий мен калий иондарының қай бағытта қозғалатынын сипатта.
3.Шығармашылық тапсырма:
Сұрақ: Егер жасушаларда натрий-калий сорғысы дұрыс жұмыс істемесе, не болар еді? Осыған қысқаша ой толғап, 5-6 сөйлеммен жаз.
Жауаптар:
1-жауап: Жасуша ішіндегі иондық тепе-теңдікті сақтау, жүйке сигналдарын беру және бұлшықеттің жиырылуын қамтамасыз ету үшін қажет.
2-жауап:
Натрий (Na⁺) жасушадан шығады, ал калий (K⁺) жасушаға кіреді.
3-жауап (шығармашылық тапсырма):
Мысал жауабы: Егер натрий-калий сорғысы жұмыс істемесе, жасушадағы натрий мен калий иондарының тепе-теңдігі бұзылады. Нәтижесінде жүйке импульстары берілмейді, бұлшықеттер қозғала алмайды, жүрек қызметі тоқтап қалар еді. Мұндай бұзылыс ағзаға үлкен қауіп төндіреді.
1-жауап: Жасуша ішіндегі иондық тепе-теңдікті сақтау, жүйке сигналдарын беру және бұлшықеттің жиырылуын қамтамасыз ету үшін қажет.
2-жауап:
Натрий (Na⁺) жасушадан шығады, ал калий (K⁺) жасушаға кіреді.
3-жауап (шығармашылық тапсырма):
Мысал жауабы: Егер натрий-калий сорғысы жұмыс істемесе, жасушадағы натрий мен калий иондарының тепе-теңдігі бұзылады. Нәтижесінде жүйке импульстары берілмейді, бұлшықеттер қозғала алмайды, жүрек қызметі тоқтап қалар еді. Мұндай бұзылыс ағзаға үлкен қауіп төндіреді.
Үйге тапсырма: Теңіз су жануарлары үшін натрий-калий сорғысының маңызы қандай? (Сұрақтың жауабын жазу)
