§38 омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың қозғалыс мүшелері
Қарапайымдардың қозғалуы алуантүрлілігімен ерекшеленеді. Амеба цитоплазманың денесінің әр бөлігіне құйылуы кезінде пайда болған жалғанаяқтардың көмегімен қозғалады. Бірақ көптеген қарапайымдар ерекше кұрылымдар талшықтар немесе кірпікшелердің ырғақты қозғалуынына көмегімен белсенді қозғалады.
Шұбалшаң жылжып қозғалады. Алдымен олар өзінің денесінің алдыңғы бөлігін созады және сақиналарының құрсақ жағында орналасқан арнаулы қылтанақтарының көмегімен жердің тегіс емес беткейіне жабысады. Осыдан кейін бұлшықеттер жиырылып, дененің артқы бөлігі алға қарай тартылады. Шұбалшаңдардың калың топырак қабатында козғалуы да қызық. Қозғалыс кезінде олар топырақты жұтып, оны ішегі арқылы өткізіп майдалайды
Шаяндардың бас көкірегінде бес жұп жүру бунақты аяқтары болады. Олардың бірінші жұбы Қысқыш. Бунақты құрсағында кұрсақ аяқтары болады, оларға аналығы уылдырығын салып жетілдіреді
Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың қозғалыс мүшелерінің салыстырмалы кестесі
Тапсырма:
Мәтінмен жұмыс
Мәтінмен жұмыс
"Жануарлардың қозғалыс мүшелері және олардың ерекшеліктері"
- Омыртқасыз жануарлардың қозғалыс мүшелеріне қандай мысалдар келтірілген?
- Омыртқалы жануарлардың қозғалыс мүшелері қандай қызмет атқарады?
- Құрлықта және суда тіршілік ететін жануарлардың қозғалыс мүшелеріндегі негізгі айырмашылық қандай?
Омыртқасыз жануарлар
Омыртқасыздардың қозғалыс мүшелері әртүрлі және қарапайым құрылымдардан тұрады. Мысалы, құрттар дене бұлшықеттерінің толқын тәрізді қозғалысымен жорғалайды, ал шаяндар бунақты аяқтарын пайдаланады. Медузалар судың ағынын пайдаланып қозғалады, ал ұлулар табан бұлшықеттерінің жиырылуы арқылы қозғалады.
Омыртқалы жануарлар
Омыртқалыларда қозғалыс қаңқа және бұлшықеттер арқылы жүзеге асады. Олардың қозғалыс мүшелері жақсы дамыған және күрделі қызмет атқарады. Мысалы, балықтар жүзу қанаттарын, құстар қанаттарын, ал сүтқоректілер аяқтарын пайдаланады. Қаңқа бұлшықеттері омыртқалылардың қозғалыс бағытын нақты әрі тиімді бақылауға мүмкіндік береді.
Омыртқасыздар мен омыртқалылардың қозғалыс түрлері олардың тіршілік ортасына бейімделуіне байланысты дамыған. Құрлықтағы жануарларда аяқтар жақсы дамыса, суда тіршілік ететін жануарларда жүзу мүшелері негізгі рөл атқарады.
Омыртқасыздардың қозғалыс мүшелері әртүрлі және қарапайым құрылымдардан тұрады. Мысалы, құрттар дене бұлшықеттерінің толқын тәрізді қозғалысымен жорғалайды, ал шаяндар бунақты аяқтарын пайдаланады. Медузалар судың ағынын пайдаланып қозғалады, ал ұлулар табан бұлшықеттерінің жиырылуы арқылы қозғалады.
Омыртқалы жануарлар
Омыртқалыларда қозғалыс қаңқа және бұлшықеттер арқылы жүзеге асады. Олардың қозғалыс мүшелері жақсы дамыған және күрделі қызмет атқарады. Мысалы, балықтар жүзу қанаттарын, құстар қанаттарын, ал сүтқоректілер аяқтарын пайдаланады. Қаңқа бұлшықеттері омыртқалылардың қозғалыс бағытын нақты әрі тиімді бақылауға мүмкіндік береді.
Омыртқасыздар мен омыртқалылардың қозғалыс түрлері олардың тіршілік ортасына бейімделуіне байланысты дамыған. Құрлықтағы жануарларда аяқтар жақсы дамыса, суда тіршілік ететін жануарларда жүзу мүшелері негізгі рөл атқарады.
Сәйкестендіріңіз
-
Жануар атауы- Балық
- Құмырсқа
- Құстар
- Жауынқұрт
- Қоян
-
Қозғалу тәсіліа) Жүру
ә) Жүзу
б) Ұшу
в) Жорғалау
г) Секіру
«Жануарды сипатта» ойыны
Бір жануардың қозғалу сипаттамасы беріледі, бірақ атауы айтылмайды. Балалар сипаттамаға қарай қай жануар екенін табуы керек
Мысал:
«Мен омыртқасызбын, менің алты аяғым бар, денем үш бөлікке бөлінген. Мен өте жылдам қозғалып, иіс пен жарықты жақсы сеземін» (Дұрыс жауап: Құмырсқа)
Бір жануардың қозғалу сипаттамасы беріледі, бірақ атауы айтылмайды. Балалар сипаттамаға қарай қай жануар екенін табуы керек
Мысал:
«Мен омыртқасызбын, менің алты аяғым бар, денем үш бөлікке бөлінген. Мен өте жылдам қозғалып, иіс пен жарықты жақсы сеземін» (Дұрыс жауап: Құмырсқа)
- Үйге тапсырмаЖануарлардың қозғалысы туралы қызықты деректер жазу
