Тақырып: §33
адам гемоглобині мен миоглобинінің
үшін оттек диссоциациялануының қисыз сызығы
Гемоглобиннің оттекпен байланысуының күрделі сипатын оттектің диссоциациялануы қисық сызығы көрсетеді
Гемоглобиннің оттегімен байланысы ерекше: ол оттегіні өкпеден алып, денедегі жасушаларға жеткізеді, содан соң жасушаларға оттегіні босатады:
Оттегінің байланысуы

Өкпеде ауа көп болғандықтан, гемоглобин молекулалары оттегі молекулаларын оңай қабылдайды. Әр гемоглобин молекуласында оттегі байланыстыра алатын 4 орын (гем тобы) болады. Ол бір оттегі молекуласын ұстап алғанда, басқа оттегі молекулалары да оған қосылуға жеңілдейді. Осылайша, гемоглобин оттегі молекулаларын "жинай" бастайды.
Тасымалдау
Гемоглобин барлық 4 оттегі молекуласымен толған соң, оны қан айналымымен дененің барлық жасушаларына тасымалдайды.
Оттегінің босатылуы
Жасушаларға жеткенде, гемоглобин оттегіні біртіндеп босата бастайды. Бұл, әсіресе, оттегіні қажет ететін тіндерде жақсы жүреді. Гемоглобин бір оттегі молекуласын босатқанда, басқа оттегі молекулалары да оңай босайды, өйткені оның құрылымы өзгере бастайды. Бұл тізбектік реакция жасушаларға қажетті оттегіні тез жеткізуге көмектеседі.
Миоглобиннің оттегімен байланысуы мен оны босатуы гемоглобинге қарағанда басқаша жүреді. Миоглобин бұлшықеттерде орналасып, оттегіні "қор" ретінде сақтайды. Миоглобин бір уақытта тек бір оттегі молекуласын ұстай алады, ал оның оттегіні босатуы біртіндеп өтеді.
Оттегінің байланысуы
Бұлшықеттерде оттегі көп болғанда, миоглобин оттегі молекуласын ұстап алады. Миоглобин оттегіні ұстап қалуға "ыңғайлы" құрылымда, сондықтан ол оны ұзақ уақыт бойы сақтай алады.
Оттегіні сақтау
Миоглобин оттегіні қажет болғанша сақтайды. Мысалы, адам жаттығу жасап, бұлшықеттері оттегіні көп қолданғанда, оттегі деңгейі төмендей бастайды. Сондайда миоглобин оттегіні сақтап тұрып, бұлшықеттерге энергия қажет болғанда ғана босатады.
Оттегінің босатылуы
Бұлшықеттерде оттегі мөлшері азайғанда (мысалы, ауыр жаттығу кезінде), миоглобин бірден оттегіні босата бастайды. Осылайша, бұлшықет жасушалары оттегі тапшылығына ұшырамайды және тиімді жұмысын жалғастырады.

  • Гемоглобин
    Гемоглобинді "4 орындық тасымалдаушы" ретінде елестетіңіз. Өкпеде бұл орындарға 4 жолаушы (оттегі молекулалары) отырады. Денедегі оттегі аз жасушаларға келгенде, тасымалдаушы жолаушыларын біртіндеп түсіре бастайды. Әрбір жолаушы түскен сайын, қалғандарының түсуі жеңілдейді, осылайша барлық жолаушылар тиісті жерлеріне жетеді.
  • Миоглобин
    Миоглобинді "резервтегі құты" ретінде елестетіңіз. Егер сіз тауға өрмелеп немесе спортпен шұғылданып жатсаңыз, деміңіз жиілеп, бұлшықеттеріңізге көбірек оттегі керек болады. Миоглобин осы кезде өзіндегі "резервтегі" оттегіні босатып, бұлшықеттерге береді
Жағдаят:
Айдос спортпен шұғылданып жүргенде, оның бұлшықеттеріне қосымша оттегі қажет болатынын байқады. Ол жүгіріп жатқанда тынысы жиілейді, ал бұлшықеттері ауырлап, шаршауды сезінеді.

Сұрақ:
Айдостың бұлшықеттеріне қосымша оттегі жеткізу үшін ағзасында қандай процестер орын алады және осы кезде гемоглобин мен миоглобиннің рөлі қандай? Бұлшықеттерде оттегінің жетіспеуінің салдарын түсіндіріңіз.
Жауабы:
  1. Гемоглобиннің рөлі: Жүгірген кезде Айдостың бұлшықеттері көбірек оттегі пайдаланады. Тыныс алу жиілегендіктен, өкпеге көбірек ауа (оттегі) кіреді, ал гемоглобин бұл оттегіні қан арқылы тасымалдап, бұлшықеттерге жеткізеді. Гемоглобиннің негізгі міндеті – өкпеден оттегіні алып, оны бұлшықеттерге тарату.

  1. Миоглобиннің рөлі: Бұлшықеттер оттегіні көп қажет еткен кезде, миоглобин оттегіні сақтаған "қоры" есебінен босата бастайды. Яғни, миоглобин бұлшықетте сақталған оттегіні тікелей қолдануға мүмкіндік береді, бұл бұлшықеттің жұмысын жалғастыруына көмектеседі.

  1. Оттегі жетіспеуінің салдары: Егер оттегі жетіспесе, бұлшықеттерде сүт қышқылы жинақталып, шаршау және ауырлық сезімдерін тудырады. Бұл – аэробты энергия өндіру процестері тоқтап, анаэробты процесс басталғанының белгісі. Яғни, оттегі азайған жағдайда, дене басқа энергия көздерін қолданады, бірақ бұл ұзақ уақыт тиімді болмайды.

Қорытынды: Айдос жүгіргенде, гемоглобин өкпеден бұлшықеттерге оттегі тасымалдайды, ал миоглобин қажет болғанда оны бұлшықет ішінде сақтап, жылдам босатады. Бұл процестер оның бұлшықеттеріне энергия беріп, жаттығуды жалғастыруға көмектеседі.
Үйге тапсырма: Гемоглобин туралы қызықты деректер жазу
Made on
Tilda