Тақырып: §47
кребс циклі. циклдің негізгі және аралық қосылыстары, реакцияның соңғы өнімдері
1937 жылы Ханс Адольф Кребс ауқымды зеррттеулер нәәтижесінде белгілі ди- және трикарбон қышқылдары ферменттер жүйесімен катализдік цикл түзеді деген қорытындыға келді. Ол айналмалы реакциялар циклін ашып, оны лимон қышқылы циклі деп атады. Қазіргі кезде ол Кребс циклі деп аталады.

Демек, Кребс циклі жасушаға қажетті энергия ағынын қамтамасыз ететін механизмнің құрамдас бөлігі

Кребс циклы, немесе лимон қышқылы циклы, митохондрия ішінде өтетін химиялық реакциялардың тізбегі. Ол жасушаға энергия өндіруге көмектеседі.
Ацетил-КоА-ның пайда болуы
Глюкозаның ыдырауы нәтижесінде алынған пируват молекуласы митохондрияға еніп, ацетил-КоА деп аталатын затқа айналады. Бұл қадамда көмірқышқыл газы (CO₂) бөлінеді.
Ацетил-КоА-ның лимон қышқылына айналуы
Ацетил-КоА митохондрия ішінде оксалоацетат деп аталатын молекуламен қосылып, лимон қышқылын түзеді. Бұл кезеңнен кейін цикл жалғаса береді, сондықтан Кребс циклы кейде лимон қышқылы циклы деп аталады.
Энергияны алу және көмірқышқыл газын бөлу
Лимон қышқылы бірқатар химиялық өзгерістерден өтеді, сол кезде ол көмірқышқыл газын (CO₂) бөледі.
Бұл өзгерістердің әр кезеңінде NADH және FADH₂ деп аталатын арнайы молекулалар түзіледі, олар энергия тасымалдаушылар ретінде жұмыс істейді.
Циклдің соңы және қайта басталуы
Соңғы кезеңде лимон қышқылы қайтадан оксалоацетатқа айналып, цикл басына оралады. Енді жаңа ацетил-КоА келіп, цикл қайта басталады.
Дәптермен жұмыс
Энергия өндіруші "зауыт" құру

Тапсырма: Митохондрияны "энергия зауыты" ретінде елестетіп, оның құрылымын макет ретінде жасаңыз. Ішкі мембрана, матрикс және кристаларды (қатпарларды) көрсететін модель жасап, оның ішіндегі молекулалардың қозғалысын көрсететін шағын элементтерді қосыңыз.

Қосымша: Әрбір АТФ молекуласын "қапталған энергия" ретінде жасап, митохондрия ішінде жинақтауды көрсетіңіз.


Кребс циклы бойынша комикс жасау

  • Тапсырма: Кребс циклын комикс ретінде көрсетіңіз, әрбір кезеңде "кейіпкерлердің" (молекулалардың) қызметі көрсетілсін.
  • Қосымша: Әр молекуланың рөлін, пайда болған өнімдерді және энергияның тасымалдануын комиксте қысқа диалогтармен көрсетіңіз.

КОМИКС ЖАСАУ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ
Комикстің қысқаша сценарийі:
1. Кадр: «Глюкозаның келуі»
  • Мәтін: «Глюкоза молекуласы, жасушаның қуат көзі, митохондрияға кірді!»
  • Сурет: Глюкоза молекуласы есікті қағып, митохондрияға кіріп келеді. Оны күтіп тұрған пируват молекуласы қуанады.
2. Кадр: «Пируваттың ацетил-КоА-ға айналуы»
  • Мәтін: «Пируват молекуласы ацетил-КоА-ға айналады және Кребс циклына дайын!»
  • Сурет: Пируват «костюм» киіп, ацетил-КоА-ға айналады да, жаңа циклге «жолдама» алады. Жанында көмірқышқыл газы (CO₂) шығарылады.
3. Кадр: «Лимон қышқылының пайда болуы»
  • Мәтін: «Ацетил-КоА және оксалоацетат қосылып, лимон қышқылын түзді!»
  • Сурет: Ацетил-КоА мен оксалоацетат «қол ұстасып» тұр, олардың қосылуынан лимон қышқылы деп жазылған жаңа кейіпкер пайда болды.
4. Кадр: «Энергияны шығару»
  • Мәтін: «Лимон қышқылы бірнеше реакциядан өтіп, энергия бөліп жатыр!»
  • Сурет: Лимон қышқылы «жүгіру жолында» бірнеше рет секіріп, NADH және FADH₂ молекулаларын береді. Әр секірісте CO₂ молекуласы бөлінеді.
5. Кадр: «Циклдың аяқталуы және қайта басталуы»
  • Мәтін: «Оксалоацетат қайта пайда болып, цикл басына оралады. Жаңа ацетил-КоА келуге дайын!»
  • Сурет: Оксалоацетат «цикл соңына» жетіп, қайта басына келеді, ал жаңа ацетил-КоА «кезекте» тұр.
6. Қорытынды кадр: «Энергия жинақтау»
  • Мәтін: «Жасушадағы Кребс циклы энергияны жинап, АТФ-ке айналдырады!»
  • Сурет: NADH және FADH₂ молекулалары митохондрияның ішкі мембранасына қарай барады, ал артында «жасушаға қажет қуат – АТФ!» деген жазу көрінеді.
Үйге тапсырма: Кребс циклінің кезеңдерін жаттау
Made on
Tilda