20-Тақырып. Жоғары сатыдағы өсімдіктердің тасымалдаушы ұлпалары
Ксилема және флоэма - жоғары сатыдағы өсімдік ағзасындағы басты тасымалдаушы ұлпалар.
Ксилема
Сабағы мен тамыры бар жердегі барлық өсімдіктерде өткізгіш ұлпалар болады.
Тамырдан жоғары қарай жылжу үшін өткізгіш ұлпа - ксилема қалыптасады. Ксилема өсімдік ағзасы бойынша заттардың ағынын қамтамасыз етеді.
Сабағы мен тамыры бар жердегі барлық өсімдіктерде өткізгіш ұлпалар болады.
Тамырдан жоғары қарай жылжу үшін өткізгіш ұлпа - ксилема қалыптасады. Ксилема өсімдік ағзасы бойынша заттардың ағынын қамтамасыз етеді.
Флоэма
Жапырақтан тамырға түсетін заттарды тасымалдау үшін өткізгіш ұлпа флоэма қалыптасады. Флоэма - өткізгіш ұлпа, жапырақтан сабаққа және тамырға фотосинтез барысында түзілген органикалық заттарды жеткізуді қамтамасыз етеді.
Жапырақтан тамырға түсетін заттарды тасымалдау үшін өткізгіш ұлпа флоэма қалыптасады. Флоэма - өткізгіш ұлпа, жапырақтан сабаққа және тамырға фотосинтез барысында түзілген органикалық заттарды жеткізуді қамтамасыз етеді.
Өсімдіктердегі жоғарғы ағыс пен төменгі ағыс
судың және қоректік заттардың өсімдік ішінде қозғалу бағыттары
Жоғарғы ағыс
Бұл тамырдан жапыраққа қарай судың және минералдардың қозғалысы.
Қалай жүреді? Тамыр арқылы сіңген су сабақтағы ксилема түтіктерімен жоғары көтеріледі. Бұл процесте тамыр қысымы және жапырақтағы судың булануы (транспирация) маңызды рөл атқарады.
Мысал: жазда күн ыстық кезде ағаш жапырақтарынан су тамшылары байқалады – бұл жоғарғы ағыстың жұмыс істеп тұрғанының белгісі
Қалай жүреді? Тамыр арқылы сіңген су сабақтағы ксилема түтіктерімен жоғары көтеріледі. Бұл процесте тамыр қысымы және жапырақтағы судың булануы (транспирация) маңызды рөл атқарады.
Мысал: жазда күн ыстық кезде ағаш жапырақтарынан су тамшылары байқалады – бұл жоғарғы ағыстың жұмыс істеп тұрғанының белгісі
Төменгі ағыс
Бұл жапырақтан тамырға қарай органикалық заттардың (негізінен қанттар) қозғалысы.
Қалай жүреді? Жапырақта фотосинтез кезінде түзілген қанттар сүзгілі түтікшелер (флоэма) арқылы өсімдіктің барлық мүшелеріне таралады. Бұл процеске энергия (АТФ) жұмсалады.
Мысал: күзде ағаш жапырақтарындағы қанттар тамырға жиналады, бұл тамырда қыс бойы қорек сақтауға мүмкіндік береді.
Қалай жүреді? Жапырақта фотосинтез кезінде түзілген қанттар сүзгілі түтікшелер (флоэма) арқылы өсімдіктің барлық мүшелеріне таралады. Бұл процеске энергия (АТФ) жұмсалады.
Мысал: күзде ағаш жапырақтарындағы қанттар тамырға жиналады, бұл тамырда қыс бойы қорек сақтауға мүмкіндік береді.
№ | Қасиеттері / Қызметі | Ксилема (су өткізеді) | Флоэма (органикалық зат өткізеді) |
1 | Негізгі қызметі | ||
2 | Қай бағытта заттарды тасымалдайды | ||
3 | Өлі немесе тірі жасушалардан тұрады | ||
4 | Орналасу орны | ||
5 | Өткізетін заттар |
