§40. Адам қан топтарының тұқым қуалау заңдылықтары және резус-факторы
Адамда қан тобы АВО жүйесі бойынша анықталады. Оны арнайы гендер басқарады, бұл гендерде үш түрлі аллель болады: A, B және O.
Кодоминанттылық – тұқым қуалау кезінде екі доминантты аллель бір-бірін баспай, екеуі де ұрпақтың сыртқы белгілерінде қатар көрінетін құбылыс. Бұл жағдайда ұрпақтың фенотипінде ата-ананың екі белгілері де сақталады және толық байқалады.
- A және B – доминантты аллельдер.
- O – рецессивті аллель.
Кодоминанттылық – тұқым қуалау кезінде екі доминантты аллель бір-бірін баспай, екеуі де ұрпақтың сыртқы белгілерінде қатар көрінетін құбылыс. Бұл жағдайда ұрпақтың фенотипінде ата-ананың екі белгілері де сақталады және толық байқалады.
Адамда неше қан тобы бар?
Адамда 4 қан тобы бар екені естеріңде болар. Қан тобы I адам - әмбебап донор, яғни өз қанын кез келген қан тобындағы адамға бере алады. Қан тобы IV адам - әмбебап реципиент, яғни кез келген қан тобын қабылдай алады. Қан тобы III және II топ адамдар өз тобы үшін донор бола алады (кей жағдайда IV топ үшін де).
Қан тобы I адам - әмбебап донор, яғни өз қанын кез келген қан тобындағы адамға бере алады. Қан тобы IV адам - әмбебап реципиент, яғни кез келген қан тобын қабылдай алады. Қан тобы III және II топ адамдар өз тобы үшін донор бола алады (кей жағдайда IV топ үшін де).
Адамда 4 қан тобы бар.
I қан тобы
Қан тобы І адамдарда 00 деп белгіленетін тек рецессивті антиген (агглютиноген) аллелі болады. Сәйкесінше, оның плазмасында екі антидене: α мен β бар.
II қан тобы
Қан тобы II адамда А доминантты аллелі болады. Гомозиготалы күйде оның генотипі АА, ал гетерозиготалы күйде АО. Оның плазмасында тек β антиденесі болады.
III қан топ
Қан тобы ІІІ адамда В доминантты аллелі болады, демек, оның генотипі гомозиготалы күйде ВВ, ал гетерозиготалы күйде ВО деп белгіленеді. Плазмасында тек α антиденесі болады.
IV қан топ
Қан тобы IV адам генотипіне екі доминантты аллель кіреді және АВ деп белгіленеді. Осы IV қан тобында кодоминирлеу эффектісі байқалады – екі аллельді емес доминантты А және В гендері үйлескен кезде жаңа белгі қалыптасады.
Қан топтарына есеп шығару
І топ: Әкесінің қан тобы ІҮ, шешесі ІІ қан тобы бойынша гомозиготалы отбасындағы балалардың генотипін анықтаңдар?
ІІ топ: Шешесінің қаны О, ал әкесінің қаны АВ топ болған жағдайда, балаларына ата-анасының біреуінің қанының тобы берілуі мүмкін бе?
ІІІ топ: Ерлі – зайыптылардың біреуінің қан тобы гетерозиготалы ІІІ топқа, ал екіншісі гетерозиготалыІІ топқа жатады. Балаларының қан тобын анықтандар
IV топ: Қаны ІІ топты ер адам қаны ІҮ топты әйелмен отбасын құрды. Егер ер адам да гомозиготалы болған жағдайда, олардың балаларының генотиптері қандай болады?
