Тапсырма:
Аружан биология сабағында қартаю процесі туралы реферат жазып жатыр. Мұғалімі оған қартаюдың әртүрлі теорияларын зерттеп, олардың практикалық мәнін түсіну үшін келесі сұрақтарды қарастыруды ұсынады:

1. Практикалық тапсырма:
2. Егер адамның өмір бойы теломерлері әр жасушалық бөліну кезінде 10 бірлікке қысқаратын болса, және жасуша 50 рет бөліну мүмкіндігіне ие болса, бұл адамдағы қартаю белгілері (әжім, әлсіздік, ағзалардың қызметінің төмендеуі) шамамен қандай жасқа қарай байқала бастайды? Есептеңіз, егер алғашқы бөліну 20 жастан кейін басталады деп алсақ.
3. Теориялық сұрақ:
4. Қартаюдың Мечниковтың интоксикациялық теориясы мен қазіргі заманғы генетикалық теориясын салыстырып, олардың қартаюды бәсеңдету үшін қандай шараларды ұсынатынын талдаңыз.
5. Шығармашылық тапсырма:
6. Аружанға қартаюды баяулататын өмір салтын ұсыну үшін, 3 негізгі ережені ойлап табыңыз (мысалы, тамақтану, дене жаттығулары, психикалық денсаулық туралы).

Мысал ретінде:
Егер сіздің ұсынысыңыз дұрыс болса, Аружанның 70 жастағы әжесінің денсаулығы жақсарып, оның күнделікті өмірі қалай өзгеретінін сипаттаңыз.

Жауаптар:

1. Практикалық тапсырма жауабы:

Теломерлер әр жасушалық бөліну кезінде 10 бірлікке қысқарады. Барлығы 50 бөліну мүмкін болса, біз қартаю белгілерінің қашан басталатынын есептейміз.
Теломерлердің қысқаруы:

• Әр бөлінуде: 10 бірлік.
• Барлық бөлінулерде: 10×50=500 бірлік

Бұл теломерлердің толық жоғалуына әкеледі.

Бөлінулер саны және уақыт:

• Егер 20 жасқа дейін теломерлер қысқармай, содан кейін қысқара бастаса:
• Жасушаның бөліну мүмкіндігі: 50 рет.
• Қартаю белгілері әдетте теломерлердің 50%-ы қысқарған кезде басталады. Бұл шамамен: 50÷2=25 бөліну

Қартаюдың басталу жасы:
Әр бөліну шамамен бір жыл ішінде жүреді деп есептейік. Демек, 25 бөліну:
20+25=45 жас
Қорытынды:

1. Қартаю белгілері 45 жаста байқала бастайды, себебі бұл кезде теломерлердің ұзындығы бастапқы ұзындығының жартысынан көбіне қысқарады.

Теориялық сұрақ жауабы:

• Мечниковтың интоксикациялық теориясы: Бұл теория бойынша қартаю ағзадағы улы заттардың жиналуынан болады. Ол ішек микрофлорасын жақсартуды, дұрыс тамақтануды, және токсиндерді азайтуды ұсынады.
• Генетикалық теория: Қартаю жасушалардағы ДНҚ мутациялары мен теломерлердің қысқаруына байланысты. Бұл теория генетикалық тұрақтылықты сақтау үшін антиоксиданттарды қолдануды, стрессті азайтуды, және белсенді өмір салтын қолдауды ұсынады.

Шығармашылық тапсырма жауабы:
Аружанға қартаюды баяулататын өмір салтын ұсыну:

• Тамақтану: Көкөністер мен жемістерді көбірек пайдалану, зиянды тағамдардан бас тарту.
• Физикалық белсенділік: Күнделікті дене жаттығуларын жасау, таза ауада серуендеу.
• Психикалық денсаулық: Стрессті азайту үшін медитациямен айналысу, жақсы ұйқы режимін сақтау.

Мысал:
Аружанның 70 жастағы әжесі бұл ережелерді сақтаса, оның энергиясы артып, денсаулығы жақсарады. Ол сүйікті ісімен айналысып, немерелерімен көбірек уақыт өткізуге мүмкіндік алады.