§89. филогенетикалық шежіре ағашы. кладограммалар
Эволюциялық ағаш түрлері
БИФУРКАЦИОНДЫ
Бифуркационды – әр түйінінде (тармақталу нүктесінде) екі немесе үш бұтақ қана пайда болатын тармақталу.
Мысалы:
- Шежіре: ата-анадан 2–3 бала тараған отбасы.
- Табиғатта: қайың, терек сияқты ағаштар.
- Құбыр жүйесі: бір құбырдан екіге бөліну.
Елестету:
“Y” әрпіндей – әр түйіннен екіге бөлінеді.
БИФУРКАЦИОНСЫЗ
Анықтама:
Бифуркационсыз – әр түйінінде төрт немесе одан да көп бұтақ бірден пайда болатын тармақталу.
Мысалы:
- Шежіре: ата-анадан 4 және одан көп бала тараған отбасы.
- Табиғатта: үйеңкі, кейбір тропикалық ағаштар.
- Құбыр жүйесі: бір құбырдан төрт-бес бағытқа бірден таралу.
Елестету:
“Жұлдыз” сияқты – бір түйіннен көп бұтақ шашырап кетеді.
Айырмашылығы | Бифуркационды шежіре | Бифуркационсыз шежіре |
Тармақ саны | 2–3 ұрпақ бұтақтары | 4 немесе одан көп ұрпақ бұтақтары |
Шежіре мысалы | Бір ата-анадан 2–3 бала тараған отбасылар | Бір ата-анадан 4 және одан да көп бала тараған отбасылар |
Қолдану аймағы | Классикалық отбасы шежіресін құруда | Көпбалалы отбасылардың шежіресін көрсетуде |
Дәптермен жұмыс
Мәліметтер жинау
- Түрлердің белгілері мен қасиеттерін зерттеңіз (морфология, ДНҚ, белоктар).
- Мысалы: Адам, шимпанзе, горилла арасындағы ұқсастықтар.
- Белгілерге негізделіп, филогенетикалық ағаш немесе кладограмма салыңыз.
- Ата-тектердің қай жерден таралғанын көрсетіңіз.
- Қай түрлер бір-біріне жақын?
- Неліктен кейбір тармақтар ұзақ, ал кейбірі қысқа?
Үйге тапсырма: Жаңа терминдер мен олардың анықтамаларын жаттау
