Тақырып: §95
Түр түзілудің оқшаулаушы механизмдері
Түр түзілудің оқшаулаушы механизмдері
ХХ ғасырдың 20-жылдары ғана көрнекті орыс ғалымдары С.С.Четвериков және И.И.Шмальгаузен эволюциялық процестерде мутациялық өзгергіштіктің негізгі рөл атқаратындығын дәлелдеді. Мутация кезінде тұқым қуалайтын генетикалық материалдар арқылы организмдердің кез-келген белгілері өзгеріп отырады.
1926 жылы С.Четвериков өзінің шәкірттерімен бірге жеміс шыбынының табиғи популяциядағы мутациялық өзгергіштігін зерттей жүріп, популяциялық генетика ғылымының негізін салды. Сонымен қатар ол табиғи популяцияларда рецессивті мутацияның жиі кездесетіндігін анықтады.
Түр түзілудің оқшаулаушы факторлары – бұл жаңа түрлердің қалыптасуына әкелетін, популяциялар арасында генетикалық айырмашылықтардың жинақталуына және оларды өзара шағылыса алмауына себеп болатын факторлар. Олар екі үлкен топқа бөлінеді: географиялық (сыртқы) және биологиялық (ішкі).
Географиялық оқшаулау (сыртқы факторлар):
Географиялық оқшаулау – популяциялардың физикалық бөгеттер арқылы бөлінуі. Мысалдары:
- Табиғи бөгеттер: өзендер, тау жоталары, мұхиттар, шөлдер.
- Климаттық өзгерістер: мұздану немесе құрғақшылық.
- Антропогендік әсерлер: жолдар салу, ормандарды кесу.
Биологиялық оқшаулау (ішкі факторлар):
Биологиялық оқшаулаушы факторлар популяциялар арасындағы генетикалық және физиологиялық ерекшеліктердің жинақталуымен байланысты. Олар бірнеше түрге бөлінеді:
а) Генетикалық оқшаулау:
Популяциялар арасында генетикалық үйлесімсіздік пайда болып, ұрықтану мүмкін болмайды.
б) Экологиялық оқшаулау:
Популяциялар бір географиялық аймақта өмір сүрсе де, әртүрлі экологиялық нишаларды иеленіп, араласпайды. Мысалы, кейбір жәндіктер әртүрлі өсімдіктерді қорек етеді.
в) Уақыттық оқшаулау:
Популяциялардың көбею маусымдары әртүрлі уақытта өтеді.
г) Этологиялық (мінез-құлықтық) оқшаулау:
Жануарлардың шағылысу әрекеттері мен сигналдары әртүрлі болып, шағылысуға кедергі келтіреді.
а) Генетикалық оқшаулау:
Популяциялар арасында генетикалық үйлесімсіздік пайда болып, ұрықтану мүмкін болмайды.
б) Экологиялық оқшаулау:
Популяциялар бір географиялық аймақта өмір сүрсе де, әртүрлі экологиялық нишаларды иеленіп, араласпайды. Мысалы, кейбір жәндіктер әртүрлі өсімдіктерді қорек етеді.
в) Уақыттық оқшаулау:
Популяциялардың көбею маусымдары әртүрлі уақытта өтеді.
г) Этологиялық (мінез-құлықтық) оқшаулау:
Жануарлардың шағылысу әрекеттері мен сигналдары әртүрлі болып, шағылысуға кедергі келтіреді.
Дәптермен жұмыс
Үйге тапсырма: 127 беттегі тапсырма
