97-тақырып. селекция ғылымына жалпы шолу. селекция әдістері
Селекция - жануарлардың асыл тұқымын өсімдіктердің сорттарын, микроорганизмдердің штамдарын шығарудың, жаңартудың әдістерін және биологиялық негізін зерттейтін ғылым. Селекция - жаңа сорттар мен будандарды шығарумен айналысатын ғылым. Генетика - селекцияның ғылыми-теориялық негізі болып есептеледі.
Кәрім Мыңбаевтың негізгі ғылыми жұмыстары өсімдіктер генетикасы мен селекциясына арналды. Ол көксағыз өсімдігінің биологиялық ерекшеліктерін зерттеп, оны сұрыптау әдістерін әзірледі. Сонымен қатар, дәнді дақылдардың, әсіресе бидайдың өнімділігін арттыру мақсатында оны суармалы жерлерде ғана емес, Оңтүстік және Шығыс Қазақстан облыстарының тәлімі жерлерінде де өсіру мүмкіндігін дәлелдеді. Қазақстанда қант қызылшасы мен кендірді биологиялық-селекциялық тұрғыдан ғылыми сипаттаған алғашқы ғалым болды.
Өсімдіктердің шығу орталықтары туралы теория:
- Вавилов 1926 жылы өсімдіктердің генетикалық әртүрлілігінің шығу орталықтарын анықтады. Ол адамзат пайдаланатын мәдени өсімдіктердің бастапқы отаны болатын 8 негізгі аймақты картаға түсірді.
- Бұл теория қазіргі ауыл шаруашылығы ғылымында әлі де маңыздылығын сақтап келеді.
- Вавилов өсімдіктердің генетикалық әртүрлілігін зерттеп, гомологтық қатарлар заңы деп аталатын принципті ұсынды. Бұл заң өсімдіктердің бір-біріне жақын түрлерінде белгілі бір қасиеттердің қайталанып пайда болатынын анықтайды. Бұл принцип селекцияда кеңінен қолданылады.
- Вавилов селекцияның теориялық негіздерін жасап, оның тәжірибелік әдістерін жетілдірді. Ол өнімділігі жоғары, климаттық және топырақтық жағдайларға бейімделген сорттарды жасаудың жаңа жолдарын ұсынды.
- Вавилов әлемдегі ең ірі өсімдік тұқымдары коллекциясын құрды. Санкт-Петербургтегі қазіргі Вавилов атындағы Бүкілресейлік өсімдік шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты осы коллекцияны сақтап келеді. Бұл тұқым қоры өсімдіктердің жаңа сорттарын шығару үшін маңызды ресурс болып табылады.
Үйге тапсырма: 137 беттегі кестені толтыру
