§37 Жүйке жүйесінің бөлімдері. Жұлын
Жүйке жүйесі – ағзаның барлық мүшелерінің жұмысын реттеп, оларды сыртқы ортамен байланыстыратын маңызды жүйе. Ол тітіркеністерді қабылдап, өңдеп және жауап қайтаруды қамтамасыз етеді. Жүйке жүйесі орталық (ми, жұлын) және шеткі бөлімдерден тұрады.
Жүйке жүйесінің бөлімдері
ОРТАЛЫҚ
ми мен жұлын
ШЕТКІ
жүйкелер мен жүйке түйіндері
Атқаратын қызметтері бойынша
Сомалық
Қаңқа бұлшық еттерін бақылай алады (адам еркіне сай қозғалыс)
Вегетативті (автономды)
Ішкі мүшелерді бақылау (адам еркінен тыс)
Вегетативті жүйке жүйесінің бөліктері
Симпатикалық
ағзаны күйзеліс жағдайында белсендіреді, жүрек соғысын жиілетіп, тынысты жылдамдатады
Парасимпатикалық
ағзаны тыныштандырады, жүрек соғысын бәсеңдетіп, энергияны үнемдеуге көмектеседі
Ж Ұ Л Ы Н
Орталық жүйке жүйесінің бөлігі, ол омыртқа жотасының ішінде орналасқан ұзын цилиндр тәрізді құрылым.
Негізгі қызметі – дененің әр бөлігін миға байланыстырып, қозғалыс пен сезімді реттеу.
Ол ақ және сұр заттан тұрады: ақ зат өткізгіштік қызмет атқарып, жүйке импульстерін өткізеді, ал сұр зат рефлекстерді басқарады.
Негізгі қызметі – дененің әр бөлігін миға байланыстырып, қозғалыс пен сезімді реттеу.
Ол ақ және сұр заттан тұрады: ақ зат өткізгіштік қызмет атқарып, жүйке импульстерін өткізеді, ал сұр зат рефлекстерді басқарады.
Жұлынның құрылысы
Пішіні
ұзын, цилиндр тәрізді, омыртқа жотасының ішінде орналасқан
Сыртқы қабаты
үш қабықтан тұрады: қатты, өрмекші тәрізді және жұмсақ қабық
Ішкі құрылысы
сұр зат пен ақ заттан құралған:
- Сұр зат жұлынның ортасында орналасып, көбелек тәрізді пішін түзеді. Онда жүйке жасушаларының денелері бар.
- Ақ зат сұр затты қоршап жатады және жүйке талшықтарынан тұрады, ол ми мен дене бөліктері арасындағы сигналдарды өткізеді.
- Ортасында жұлын өзегі (каналы) бар, ол ми-сұйықтығымен толған.
- Жұлыннан 31 жұп жұлын нервтері шығып, дененің әр бөлігімен байланыс жасайды.
Жұлын омыртқаның жұлын-ми өзегінде орналасқан. Омыртқаның сүйек ұлпасы сауыт тәрізді жұлынды механикалық зақымданудан қорғайды. Жұлында барлығы 31 сегмент бар. Жұлын сыртынан үш қабықшамен қоршалған. Олар қорғаныш әрі тірек қызметін атқарады. Қабықшалар арасындағы кеңістікте жұлын ми сұйықтығы толы бола- ды. Осы үш қабықша мен сүйықтық мида да болады. Ішінде, ортасында, бүкіл жұлын бойында жұлын өзегі өтеді. Ол да жұлын сұйықтығына толы.
Мәтін:
Жүйке түйіндері (ганглийлер) – бұл жүйке жасушаларының денелері мен олардың өсінділерінің жиналған жерлері. Олар орталық және шеткі жүйке жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады. Жүйке түйіндері арқылы ағзадағы әртүрлі мүшелерден орталық жүйке жүйесіне ақпарат беріледі және кері байланыс жүзеге асады.
Сұрақтар:
Жүйке түйіндері (ганглийлер) – бұл жүйке жасушаларының денелері мен олардың өсінділерінің жиналған жерлері. Олар орталық және шеткі жүйке жүйесінің маңызды бөлігі болып табылады. Жүйке түйіндері арқылы ағзадағы әртүрлі мүшелерден орталық жүйке жүйесіне ақпарат беріледі және кері байланыс жүзеге асады.
Сұрақтар:
- Жүйке түйіндерінің негізгі қызметі қандай?
- Жүйке түйіндері қайда орналасады?
- Орталық және шеткі жүйке жүйесінің түйіндерінің арасындағы айырмашылық қандай?
