Генетикалық тұрғыда негізі қаланған мінез-құлықтың физиологиялық механизмі
Мінез-құлықтың рефлекстік табиғаты – бұл жануарлар мен адамның мінез-құлқы жүйке жүйесінің қызметі нәтижесінде пайда болатынын көрсетеді. Барлық қозғалыстар мен әрекеттер рефлекстерге негізделген. Рефлекстер – сыртқы немесе ішкі тітіркендіргіштерге жауап ретінде туындайтын жүйке жүйесінің жауап реакциясы.
Шартсыз рефлекстер – туа біткен, тұрақты (мысалы, тамақтану, тыныс алу). Шартты рефлекстер – өмірде тәжірибе арқылы қалыптасады (мысалы, қоңырау үніне иттің сілекей бөлуі).
Павловтың тәжірибесі
И.П. Павлов иттің қоңырау үніне сілекей бөлуін байқап, шартты рефлексті ашты. Бұл ғылымда мінез-құлықтың рефлекстік негізін зерттеудің бастауы болды.
Шартты рефлекстерді үйретуге болады
Тіпті балықтар да белгілі бір дыбысқа үйреніп, сол кезде тамақтануға жиналатынын зерттеушілер дәлелдеген.
Қорғаныштық рефлекстер
Ыстыққа тигенде қолды тартып алу – бұл текшені ұстап тұрған адамның ойланбай-ақ жасайтын әрекеті. Бұл ағзаны зақымданудан сақтайды.
Жәндіктер рефлексі
Шағу, секіру, ұшып кету сияқты әрекеттер – жәндіктердің шартсыз рефлексі.
1.Төмендегі әрекеттердің қайсысы шартсыз, қайсысы шартты рефлекс екенін анықтаңыз. Жауабыңызды түсіндіріңіз:
Қолыңды ыстық заттан бірден тартып алу
Жарық түскенде көз қарашығының кішіреюі
Дабыл қағылғанда қауіптің бар екенін түсіну
Белгілі бір әнді естігенде оны қосқан оқиғаны еске түсіру
Тіл үйрену барысында жаңа сөздерді есте сақтау
2. Қоршаған ортадағы рефлекстерді анықтаңыз. Күні бойы адамдардың немесе жануарлардың қандай рефлекстерді қолданатынын бақылаңыз. Кем дегенде 3 мысал жазыңыз және олардың шартты ма, әлде шартсыз рефлекс пе екенін түсіндіріңіз.
3. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз:
Егер адамда шартсыз рефлекстер болмаса, оның өміріне қандай қауіп төнер еді?
Шартты рефлекстер адамдардың өмірін жеңілдетуге қалай көмектеседі?
Күнделікті өмірде өзіңізде қандай шартты рефлекстер бар екенін сипаттаңыз.
