Тақырып 43.Орындалатын қызыметтер бойынша жүйке жүйесінің бөлімдері
Бүкіл жүйке жүйесi орталық (ОЖЖ) және шеткі болып бөлінеді. Сонымен, атқаратын қызметі бойынша бүкіл жүйке жүйесі тағы да екі бөлімге: сомалық және вегетативті жүйке жүйесі болып бөлінеді. Сомалық ЖЖ дене қимыл-қозғалысы, яғни қаңқа бұлшық еттерін басқарады. Ол адам еркіне бағынады. Сомалық жүйке жүйесінің орталықтары үлкен ми сыңары қыртысы маңдай бөлімінде орналасқан. Бұлшық етке команда жұлын арқылы беріледі. Оның құрсақ-қимыл мүйізі мен тамыршасының жалпы жүйесіне, одан бұлшық еттерге беріледі. Команда алған соң бұлшық еттер жиырылады да қозғалыс жасайды.
Вегетативті (автономды) ЖЖ қаңқа бұлшық етінен басқа бүкіл ішкі мүшелерді басқарады. Барлық вегетативті ЖЖ екі бөлімге: симпатикалық және
парасимпатикалық болып бөлінеді.
парасимпатикалық болып бөлінеді.
- 1СимпатикалықСимпатикалық ЖЖ ағзаны белсенді күйге келтіреді. Ол жүрек соғуын жиілетеді, тыныс алуды, қан ағысының жылдамдығы мен қысымын арттырады. Жалпы зат алмасу белсенді болады. Көз қарашығы мен бронхиоланы ұлғайтады. Ағза симпатикалық жүйке жүйесі импульстерінің әсерінде болғанда, асқорыту мен зәр шығару жүреді. Мысалы, сілекей мен асқорыту сөлінің бөлінуі баяулайды, асқазан мен ішек бұлшық етінің жиырылуы на шарлайды.
- 2ПарасимпатикалықПарасимпатикалық ЖЖ керісінше жүрек соғуы мен тыныс алуды баяулатады, қан ағысының жылдамдығы мен қысымды төмендетеді. Жалпы зат алмасу төмендейді. Бірақ бүкіл ағза парасимпатикалық ЖЖ әсерінен енжар болмайды. Ол асқорыту мен бөлуді: ішектің, асқазанның жиырылуы, сілекей мен басқа асқорыту сөлінің бөлінуін күшейтеді.
2. Тапсырма: Күнделікті өмірден мысалдар келтір
Мақсаты: Жүйке жүйесінің қызметтерін күнделікті өмірде қолдана білу дағдысын дамыту.
📌 Тапсырма:
Келесі әрекеттерді орындауға қай жүйке жүйесінің бөлімі жауапты екенін анықтаңыз. Жауабыңызды негіздеңіз.
Мақсаты: Жүйке жүйесінің дұрыс жұмыс істемеуінің салдарын түсіну.
📌 Тапсырма:
Төмендегі жағдайларда қандай қиындықтар пайда болатынын түсіндіріңіз:
Мақсаты: Жүйке жүйесінің қызметтерін күнделікті өмірде қолдана білу дағдысын дамыту.
📌 Тапсырма:
Келесі әрекеттерді орындауға қай жүйке жүйесінің бөлімі жауапты екенін анықтаңыз. Жауабыңызды негіздеңіз.
- Жүгіріп бара жатқанда құлап қалмау үшін тепе-теңдікті сақтау.
- Жылы бөлмеге кіргенде қан тамырларының кеңеюі.
- Кітап оқып отырған кезде көздің әріптерге шоғырлануы.
- Ыстық затқа қол тигізіп алған кезде оны тез тартып алу.
Мақсаты: Жүйке жүйесінің дұрыс жұмыс істемеуінің салдарын түсіну.
📌 Тапсырма:
Төмендегі жағдайларда қандай қиындықтар пайда болатынын түсіндіріңіз:
- Егер адамның вегетативті жүйке жүйесі зақымданса, оның өміріне қандай әсері болуы мүмкін?
- Егер сомалық жүйке жүйесі қалыпты жұмыс істемесе, адам қандай қиындықтарға тап болады?
- Спортшының жүйке жүйесі өте жақсы дамыған болуы керек. Неге?
Үйге тапсырма: Оқулықпен жұмыс.
