§36. Тірі ағзалардың ұйымдасу деңгейлері (123 бет)
Тірі ағзалардың ұйымдасу деңгейлері деген не?
Тірі ағзалар жүйесі ұйымдасу әрекетіне қарай бірнеше деңгейге бөлінеді:
Бұл ең кішкентай деңгей. Тіршілік молекулалардан (ДНҚ, ақуыз, су) басталады.
Мысал: су молекуласы, ДНҚ, ақуыздар.
Мысал: су молекуласы, ДНҚ, ақуыздар.
Тіршіліктің ең негізгі бірлігі — жасуша. Барлық тірі ағзалар жасушалардан тұрады.
- Мысал: өсімдік жасушасы, адам жасушасы.
Бірнеше ұқсас жасушалар бірігіп, ұлпаларды құрайды.
- Мысал: бұлшықет ұлпасы, өсімдіктің өткізгіш ұлпасы
Ұлпалар бірігіп, белгілі бір қызмет атқаратын мүшелерді құрайды.
- Мысал: жүрек, өкпе, жапырақ.
Әртүрлі мүшелер бірігіп, толық ағзаны (организмді) құрайды.
Мысал: адам, балық, ағаш.
Мысал: адам, балық, ағаш.
Ұқсас ағзалардан құралған бір топ — түр деп аталады.
Мысал: қасқырлар түрі, алма ағаштары түрі.
Мысал: қасқырлар түрі, алма ағаштары түрі.
Бір жерде өмір сүретін бір түрге жататын ағзалар тобы.
Мысал: бір ормандағы ақ қояндар популяциясы.
Мысал: бір ормандағы ақ қояндар популяциясы.
Әртүрлі ағзалар мен олардың қоршаған ортасының бірлескен жүйесі.
Мысал: орман, көлдегі тіршілік.
Мысал: орман, көлдегі тіршілік.
Жер шарындағы бүкіл тірі ағзалар мен олардың тіршілік ететін ортасы.
Мысал: бүкіл Жердің тірі табиғаты.
Мысал: бүкіл Жердің тірі табиғаты.
Сәйкестендіріңіз
-
- Молекулалық
- Жасушалық
- Ұлпалық
- Мүшелік
- Ағзалық
- Популяциялық
- Биогеоценоздық
- Биосфералық
-
A) Су молекуласы
B) Адам жасушасы
C) Бұлшықет ұлпасы
D) Жүрек
E) Қоян
F) Бір ормандағы ақ қояндар
G) Орман
H) Жердің тірі табиғаты
Қай деңгейге жатады?
Жүрек
ДНҚ молекуласы
Орман
Бір ормандағы қасқырлар тобы
Пирамида құрастыру
Тапсырма:
Қағаздан немесе түрлі-түсті картоннан тіршілік ұйымдасу деңгейлерінің пирамидасын құрастырыңыз
Қағаздан немесе түрлі-түсті картоннан тіршілік ұйымдасу деңгейлерінің пирамидасын құрастырыңыз
- Төменгі бөлігіне — молекулалық деңгей
- Орта бөлігіне — жасушалық, ұлпалық, мүшелі
- Ең жоғарғысына — биосфералық деңгейді орналастырады.
Жұмбақтар
Өзім өте кішкентаймын,
ДНҚ-дан тұрамын.
Тіршіліктің бастауы —
Кіммін, айтып қарашы?
ДНҚ-дан тұрамын.
Тіршіліктің бастауы —
Кіммін, айтып қарашы?
Жасушалардан құралдым,
Белгілі бір қызмет атқарам.
Бұлшықет, жүйке, тағы бар,
Мені қай деңгейден табарсың?
Белгілі бір қызмет атқарам.
Бұлшықет, жүйке, тағы бар,
Мені қай деңгейден табарсың?
- Үйге тапсырма: «Мен тіршілік деңгейімін»«Мен — тіршілік деңгейімін!» тақырыбында қысқаша шығарма жазу. Өзіңізді бір тіршілік деңгейі ретінде елестетіп, сол деңгейдің маңызды рөліңізді сипаттаңыз.
- Мысал: «Мен — Жасушамын. Мен тіршіліктің негізін құрамын. Барлық ағзалар менсіз өмір сүре алмайды! ....»
