Био. 9-с. 4-т. 46-п

§46. Екінші реттік жыныс белгілері, жыныстық жетілу. Биологиялық және әлеуметтік жетілу

Жыныс бездерінің және олардың гормондарының рөлі. Жыныс бездерінің сырттай секреторлық қызметі аналық және аталық (сперматозоидтер) жыныс жасушаларының түзілуі. Ішкі секреция қызметі жыныс гормондарын өндіру.

Аталық жыныс гормондары тестостерон және т.б. андрогендер екінші реттік жыныс белгілерінің (бірінші реттік жыныс белгілері - сыртқы жыныс мүшелерінің құрылысындағы айырмашылықтар. Олар ең бірінші, яғни туған сәттен бастап көрінеді) қалыптасуына әсер етеді. Осы гормондар әсерінен қаңқа, шеміршек пен бұлшық ет, сонымен қатар көмей шеміршегі белсенді дамиды.

Аналық жыныс гормондары эстрадиол, прогестерон және т.б. бетте түктің болмауына әсер етеді. Әйелдің көмейі кішкентай (36 мм), дауыс байламдары қысқа, олардың тербелістері жиі, сондықтан дауысы жіңішке.
Қаңқасы мен бұлшық етінің даму ерекшелігі: жамбас сүйектері жалпақ, ал кеуде қуысы мен нығы керісінше қарқынды дамымайды (бірдей дене жүктемесі және жаттығу кезінде).

Жасөспірімдер мен қыздардың жыныстық жетілуі.

Жасөспірім кезеңінде (қыз балада 11-15 жаста, ұл балада 12-16 жаста) барлық физиологиялық жүйе толық құрылады, ағзаның жыныстық жетілуі басталады.

Бұл жаста жүрек бұлшық еті дене бұлшық етіне, ал тамырлар жүрекке қатысты өсіп үлгермейді. Сондықтан жүрекке салмақ түспеуі үшін жасөспірім күндіз 1-1,5 сағат демалуы тиіс.

Бұл кезеңде көңіл күйдің лезде өзгеруі байқалады, ашуланшақ болады. Өтпелі кезең еш қиындықсыз өтуі үшін бір-біріңе, мұғалімге, ата-аналарыңа қайырымды, әдепті болуға тырысыңдар. Көп нәрсе үйренуге, түрлі салада өздеріңді шығармашылық тұрғыда көрсетуге тырысыңдар. Ержету не бойжету дегеніміз бірқалыпты, өзіне сенімді, айтқан сөзге берік және алға қойған мақсатқа жету.

Тапсырма : Биологиялық және әлеуметтік жетілуді салыстыру

Төмендегі сипаттамаларды "Биологиялық жетілу" немесе "Әлеуметтік жетілу" деп белгіле:

Жыныстық жасушалардың өндіріле бастауы.
Өзін-өзі тану мен жауапкершілікті сезіну.
Екінші реттік жыныс белгілерінің қалыптасуы.
Қаржылық және отбасылық жауапкершілікті қабылдау.
Жыныстық гормондардың белсенді бөлінуі.
Қоғаммен қарым-қатынасты дұрыс құру қабілеті.