§52. Жерде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері
Жердің геологиялық тарихы ұзақ уақытқа созылған және ол эондар, эралар, периодтар деп бөлінеді. Эралар – Жер тарихын уақыт бойынша ең ірі бөліктерге бөлетін кезеңдер. Әр эра Жердегі климат, тіршілік формалары және геологиялық өзгерістермен ерекшеленеді.
Ғалымдар геохронологиялық шкала құрастырды. Ол ірі климаттық және геологиялық оқиғаларды ескереді және 5 эрадан (заман) тұрады.
- Архей эрасыЕң ежелгісі шамамен 1 млрд жылға созылған.
Осы эрада фотосинтез, гликолиз, ашу, тыныс алу және т.б. пайда болды. - Палеозойтірі ағзалардың құрлыққа шығуымен, топырақтың, жануарларда сүйек қаңқасының, жоғары сатыдағы жерүстілік өсімдіктердің таскөмір, мұнай мен табиғи газ қорының қалыптасуымен белгілі.
- ПротерозойЕң ұзақ эра 2 млрд жылдан артық уақытқа созылды. Тіршіліктің басым формасы алдымен біржасушалылар (бактериялар да, онда пайда болған эукариоттар да).
- Мезозой эрасыДинозаврлар эрасы деп аталды. Климат едәуір құр-ғақ, бірақ негізінен жылы болды. Омыртқалылар класының ең соңғы өкілдері: құстар мен сүтқоректілер, ал өсімдіктерден жабықтұқымдылар (гүлді өсімдіктер) пайда болды.
Кайнозой эрасында тіршілік заманауи түрге ие болып, мұз басу жүрді, климат жалпы едәуір суық болды. Гүлді өсімдіктер мен бунақденелілер; жылықанды омыртқалылар құстар мен сүтқоректілер басымдық көрсетеді. Жалпы кайнозой эрасының соңына дейін солтүстікке мұз басу тен. Сол кезеңнен тірі қалған жануарлардан солтүстік бұғысын, қойөгіз, ақтүлкі, лемминг, аққұрды атауға болады. Ал мамонттар мен жүнді мүйізтұмсықтар жойылып кетті.
Тапсырма:
Алихан мен Данияр ғылыми фильм көріп отыр. Фильмде тіршіліктің Жерде шамамен 4 миллиард жыл бұрын пайда болғаны және алғашқы тірі ағзалар өте қарапайым болғаны айтылады. Бірақ Данияр бұған күмәнданып:
– Егер Жерде ештеңе болмаса, тіршілік қайдан пайда болды? – деп сұрады.
Алихан оған жауап беруге тырысты, бірақ ол барлық кезеңдерді толық түсінбейтінін байқады.
Сұрақтар:
Алихан мен Данияр ғылыми фильм көріп отыр. Фильмде тіршіліктің Жерде шамамен 4 миллиард жыл бұрын пайда болғаны және алғашқы тірі ағзалар өте қарапайым болғаны айтылады. Бірақ Данияр бұған күмәнданып:
– Егер Жерде ештеңе болмаса, тіршілік қайдан пайда болды? – деп сұрады.
Алихан оған жауап беруге тырысты, бірақ ол барлық кезеңдерді толық түсінбейтінін байқады.
Сұрақтар:
- Алихан Даниярға тіршіліктің пайда болуы туралы қалай түсіндірер еді?
- Алғашқы қарапайым ағзалардан күрделі ағзалар қалай қалыптасты?
- Қазіргі заманғы ғалымдар тіршіліктің пайда болуы туралы қандай теорияларды ұсынады?
