§ 56. Тіршілік үшін түрішілік, түраралық, абиотикалық күрес

Ч. Дарвин тіршілік үшін күрес бір-бірін жоққа шығаратын екі себеп салдары болып табылады деп есептеді:
  • 1) тірі ағзалардың шексіз көбею қабілеті;
  • 2) табиғат ресурстарының шектеулігі. «Күрес» деп даралардың біреуін ығыстырып шығаруға апарып
Күрес деп даралардың біреуін ығыстырып шығаруға апарып соғатын тікелей емес соқтығысуы. Бұл тірі ағзалардың өзара көмегі, енжар бәсекелестігі, симбиоздық қарым-қатынастың барлық спектрінен түратын күрделі бүкіл қарым-қатына сының кешені.
Дәстүрлі түрде тіршілік үшін күресті үш: түрішілік, түраралық және абиотикалық күреске бөледі.
  • Түрішілік күрес бір түр даралары арасында жүреді. Осындай күрес түріне бұғылардың немесе басқа жа-нуарлардың күйойнағын және бір түр өсімдіктерінің қарағай немесе шырша орманында жарық үшін бәсекелестігін мысалға келтіруге болады.
  • Абиотикалық факторлармен күреске (жансыз табиғатпен) ағзалардың қоршаған ортамен барлық күрделі әрі алуан түрлі қарым-қатынасы жатады. Бұл табиғи катаклизмде (су тасқыны, ерте көктемдегі үсік, ұзақ уақыт қар жауу, жанартау газдарының шығарылуы және т.б.) тірі қалу үшін күрес;
  • Түраралық күрес алуан түр даралары арасында жүреді. Классикалық мысалына жыртқыш құрбан (қасқыр қоян, мысық тышқан) қарым-қатынасы жатады. Оған ұқсас жағдай қажет паразиттің иесімен қарым-қатынасы, жақын туыс түрлер, мысалы, саваннадағы киіктің алуан түрлері арасындағы бәсекелестік жатады.


  • Түрішілік күрес күшті жүреді, ал басқа екі түрі көбінесе оны күшейтеді. Кездейсоқтық нәтижесінде жағымсыз белгілері бар барлық дара жойылмайды. Олардың бір бөлігі сақталады да, бірнеше ұрпақ қалдырады. Тіршілік үшін күрес табиғи сұрыпталуға апарып соғады.
Мәтінді талдау
Орманды аймақта мекендейтін қасқырлар бір-бірімен аумақ үшін күрес жүргізеді. Бұл аймақта бұғы мен қояндар негізгі азық көзі болып табылады. Егер бұғылар саны күрт азайса, қасқырлардың арасындағы өзара бәсекелестік күшейеді.
Сұрақтар:
  1. Қасқырлардың арасындағы бұл бәсекелестік қандай күрес түріне жатады?
  2. Бұғылар санының азаюы қасқырлар мен қояндардың өзара қарым-қатынасына қалай әсер етеді?
  3. Егер қасқырлардың саны арта берсе, экожүйеге қандай қауіп төнуі мүмкін.

Өмірлік жағдаятты талдау:
Екі түрлі өсімдік түрі (биік ағаштар мен бұталар) күн сәулесін алу үшін бір аумақта өсіп жатыр. Бірнеше жылдан кейін биік ағаштардың саны артты, ал бұталар саны азайды.
Сұрақтар:
  1. Бұл қандай тіршілік үшін күрес түріне жатады?
  2. Бұталардың санының азаюы олардың қандай қасиетіне байланысты болуы мүмкін?
  3. Бұталар тіршілігін сақтау үшін қандай эволюциялық бейімделулер дамуы мүмкін?
Made on
Tilda