101-тақырып. Мембраналық потенциал. әрекет потенциалы
Мембрана потенциалы дегеніміз не?

Жасуша мембранасының ішкі және сыртқы жағы арасында электрлік заряд айырмасы болады. Бұл мембрана потенциалы деп аталады.
🔋 Қалыпты жағдайда (тыныштық потенциалы):
  • Жасушаның ішкі жағы теріс зарядталған (-70 мВ шамасында).
  • Сыртқы жағы оң зарядталған.
  • Бұл натрий (Na⁺), калий (K⁺) және басқа иондардың мембрана арқылы әркелкі таралуынан болады.
  • Натрий-калий насосы (Na⁺/K⁺) тұрақты тепе-теңдікті сақтайды.
Әрекет потенциалы – нейронның қозуы кезінде пайда болатын электрлік сигнал. Бұл импульс ақпаратты бір нейроннан екіншісіне жеткізеді.
Әрекет потенциалы кезеңдері:
1. Деполяризация (қозу басталады):
  • Сырттан Na⁺ иондары ішке кіреді.
  • Жасуша ішінің заряды терістен оңға ауысады (+30 мВ дейін).
2.Реполяризация (қайта қалпына келу):
  • K⁺ иондары сыртқа шыға бастайды.
  • Жасуша ішінің заряды қайтадан теріс болады.
3.Гиперполяризация (қысқа уақыттық артық терістелу):
  • Мембрана қалыпты күйден де теріс болады.
  • Нейрон қайта қозу үшін аздап уақыт керек.
4.Қалыпқа келу:
  • Na⁺/K⁺ насосы (энергия жұмсап) иондарды бастапқы орнына қайтарады.
  • Нейрон келесі сигналды қабылдауға дайын.
Тапсырмалар
  • "Нейрон – батарея" эксперименті
    Қажетті құралдар: Лимон (немесе тұзды су), екі электрод (мыс және мырыш), шам (немесе вольтметр).
    Өту барысы:
    • Оқушылар лимонға екі электродты салып, электр тогының пайда болатынын бақылайды.
    • Бұл жасушада да иондардың таралуы нәтижесінде электрлік айырма болатынын түсіндіреді.
  • "Нейронның өмірі" комикс жасау

    • Оқушылар "Нейрон қалай қозады?" тақырыбында шағын комикс жасайды.
    • Комиксте нейронның тыныштық, қозу, қалпына келу кезеңдері көрсетілуі керек.
    • Ең креативті жұмыс сыныпта талқыланады.
  • "Нейрон импульсінің эстафетасы"
    • Оқушылар қатарға тұрып, қол ұстасып немесе доп лақтырып сигналды жеткізеді.
    • Бірінші раундта барлығы ретімен (баяу нейрон) сигналды береді.
    • Екінші раундта "миелин қабықшасы бар нейрон" сияқты секіріп жылдамырақ жеткізеді.
    • Нәтижесінде миелинді нейрондардың жылдам жұмыс істейтіні түсіндіріледі.
Made on
Tilda