102-тақырып. Әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясы. нейрон аксонының бойымен қозудың берілуі
Әрекет потенциалы – нейрондағы электрлік сигнал, ол ақпаратты бір жасушадан екіншісіне жеткізеді.

Әрекет потенциалының инициациясы мен трансмиссиясы

Әрекет потенциалының инициациясы (басталуы)

Қайда басталады?
  • Әрекет потенциалы аксон төмпешігінде басталады.
  • Бұл жерде көптеген натрий арналары орналасқан, олар қозуды тудырады.
Қалай басталады?
1.Ықтималды потенциалдар жиналады (деполяризацияға жету керек).
2.Егер мембрана потенциалы табалдырық мәнге (-55 мВ) жетсе, әрекет потенциалы іске қосылады.
3.Натрий арналары ашылып, Na⁺ иондары ішке кіреді → жасуша оң зарядталады.
Әрекет потенциалының аксоны бойымен берілуі

Әрекет потенциалы нейрон бойымен тарағанда, ион арналары кезек-кезек ашылып, импульсті алға жылжытады.
🔹 Миелинденбеген талшықта – қозу тізбекті түрде, баяу таралады (~1-2 м/с).
🔹 Миелинденген талшықта – қозу салтаторлы (секірмелі) түрде, өте жылдам өтеді (~100 м/с).
  • Ранвье түйіндері деп аталатын аралықтарда әрекет потенциалы секіріп отырады.
Әрекет потенциалының трансмиссиясы (синапста берілуі)

Нейрондар өзара қалай байланысады?
  • Электрлік синапс – ток тікелей өтеді (өте жылдам).
  • Химиялық синапс – нейромедиаторлар арқылы ақпарат беріледі.
Берілу механизмі:
1.Аксон терминалына әрекет потенциалы жетеді.
2.Кальций (Ca²⁺) арналары ашылады → кальций ішке кіреді.
3.Везикулалар нейромедиаторларды (мысалы, ацетилхолин) синапс саңылауына шығарады.
4.Нейромедиаторлар постсинапстық мембранадағы рецепторларға байланысады.
5.Жаңа нейрон қозып, сигналды қабылдайды.
Тапсырмалар
  • "Секірмелі жарыс"

    • Бір топ "миелинсіз нейрон" – барлық адам ретімен қол ұстасып, сигнал береді (баяу).
    • Екінші топ "миелинді нейрон" – әр үшінші адамға тікелей сигнал береді (жылдам).
  • "Синапстық эстафета"

    • Оқушылар "нейрон", "кальций", "нейромедиатор", "рецептор" рөлдерін ойнайды.
    • Әрекет потенциалы келгенде, "кальций" ішке кіреді, "нейромедиаторлар" синапс арқылы өтеді, ал "рецептор" сигналды қабылдайды.
  • "Нейрон комиксі"
    • "Нейрон қалай қозады?" тақырыбында шағын комикс жасаңыздар.
    • Комиксте инициация, таралу, синапстық берілу кезеңдері көрсетілуі керек.
    • Креативті жұмыс сыныпта талқыланады.
Made on
Tilda