112-тақырып. Бұлшықет талшықтарының жиырылу механизмі
Бұлшықет жиырылуы – актин мен миозин жіпшелерінің өзара әрекеттесуіне негізделген процесс. Бұл механизм слайдинг-филамент (жіпшелердің сырғу) теориясына сәйкес жүреді.
Бұлшықет жиырылуын реттейтін негізгі факторлар

Кальций иондары (Ca²⁺) – Актин-миозин байланысын реттейді.
🔹 АТФ (энергия көзі) – Миозиннің актиннен ажырап, қайта жұмыс істеуіне қажет.
🔹 Жүйке импульсі – Бұлшықеттің жиырылуы мен босаңсуын басқарады.
Жиырылу механизміне қатысты қызықты деректер

Бұлшықеттің шаршауы – АТФ жетіспеуінен немесе кальций алмасуының бұзылуынан болады.

Ригидтілік (өлімтік сіресу) – Өлімнен кейін АТФ өндірілмейтіндіктен, миозин актиннен ажырай алмайды, бұлшықеттер қатып қалады.

Гипертрофия – Тұрақты жаттығу бұлшықет талшықтарын үлкейтіп, олардың күшін арттырады.

Қорытынды: Бұлшықет жиырылуы кальций, АТФ және миозин-актин әрекеттесуіне негізделген күрделі процесс. Бұл механизм адам қозғалысын, жүрек соғуын және көптеген физиологиялық процестерді қамтамасыз етеді.
Бұлшықет талшықтарының жиырылу типтері

  • Изотоникалық

    Бұлшықет ұзындығы өзгереді, бірақ кернеу (керілу күші) тұрақты болып қалады.

    Сөмке көтеру
    Қолмен бір затты көтеріп, жылжыту

  • Изометриялық

    Бұлшықет ұзындығы өзгермейді, ал кернеуі (тонусы) артады.

    - Ауыр затты көтеруге дайындалу (бірақ көтерілмеген күйі)
    - Қабырғаға сүйеніп итеру

  • Ауксотоникалық

    Бұлшықет ұзындығы да, кернеуі де бір уақытта өзгереді. Бұл — тірі ағзада жиі кездесетін аралас тип.

    - Сатымен жоғары көтерілу
    - Баспалдақпен жүру
    - Жаттығу кезінде қол бұлшықеттерінің жұмысы
Жауабы:
1️B, 2️C, 3️D, 4️A, 5️E
"Артық сөзді тап!"
  • А) АТФ
  • B) Кальций ионы
  • C) ДНҚ
  • D) Миозин
Сұрақтарға жауап бер
Бұлшықет жиырылуында басты рөл атқаратын екі ақуыз қалай аталады?
Актин және миозин.
Бұлшықетке жиырылу үшін қандай ион қажет?
Кальций (Ca²⁺).
АТФ бұлшықет жиырылуында қандай рөл атқарады?
Миозиннің актиннен ажырауын және жаңа циклді бастауын қамтамасыз етеді.
Made on
Tilda