§50. Адам организміндегі тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын өзгерістер
Тұқымқуалаушылық барлық организмдердің ататегіне тән белгілері мен ерекшеліктерін ұрпақтан-ұрпаққа беру қасиеттері.
Өзгергіштік барлық тірі организмдерге тән жаңа белгілердің пайда болуы.
Адамда тұқым қуаламайтын және тұқым қуалайтын
өзгерістер болады
  • Тұқым қуаламайтын өзгерістер
    Тұқым қуаламайтын өзгерістерге дене салмағын, бұлшықеттердің даму дәрежесін жатқызады. Адамда бұл өзгерістердің болуы сыртқы орта жағдайларымен анықталады, оларды өлшемдер және есептеулер көмегімен зерттеп білуге болады. Мысалы, жалпы білім беретін мектептің бір сыныбының оқушылары денешынықтырумен аз айналысты. Сондықтан да оларда бұлшықеттің даму дәрежесі әлсіз болды.
  • Тұқым қуалайтын өзгерістер
    Тұқым қуалайтын өзгерістер бұл көздің, терінің, шаштың түстері, бойы, жыныстық айырмашылықтар.
    Адамның тұкымқуалаушылық белгілері мен қасиеттерін зерттеп білу қиынға соғады. Адамдар, салыстырмалы алғанда, баяу көбейетін организмге жатады, бұдан басқа оларға тікелей тәжірибелер қою мүмкін емес. Бірақ ғылымда адамның тұкымқуалаушылығы туралы деректер өте көп.

Тұқым қуаламайтын өзгерістердің рөлі зор, ол организмнің өзгермелі орта жағдайларына бейімделуіне көмектеседі. Адамның тұкымқуалаушылық белгілері ғылымда арнаулы зерттеулер нәтижесінде анықталған.
  • Адамдардың көптеген белгілерінің тұкым қуалауын олардың шежіресін зерттеу арқылы анықтауға болады. Бұл генеалогиялық (гендік) әдіс. Адамның ән-күйге, математикалық ойлауға бейімділігі сияқты кейбір қабілеттерінің дамуы тұқымқуалаушылық факторлармен анықталады.
  • Егіздік әдіс егіздердегі белгілердің дамуын зерттеп білуге негізделген. Біржұмыртқалы егіздердің ұксастығы көптеген белгілерімен олардың өмірінің барлық кезеңінде сақталады, тіпті ол оның өмір сүру жағдайында күрт айырмашылықтар болса да, мұның өзі белгінің тұқымқуалаушылыққа үлкен тәуелділікте екенін көрсетеді. Олардын арасындағы байқалатын айырмашылықтар тек өмір сүру жағдайларындағы айырмашылықтарға байланысты.
  • Цитогенетикалық әдіс адамның хромосомалар санын және құрылымын микроскоптық зерттеу арқылы білуге негізделген. Хромосомалық өзгерістер Даун ауруы,Клайнфельтер синдромы сияқты түрлі аурулардың пайда болуына әкеліп соқтырады.
1-тапсырма. Мәтінді оқып, сұрақтарға жауап беріңіз.
Ағайынды екі бала – Данияр мен Әлидің сыртқы келбеті өте ұқсас, бірақ олардың спорттық қабілеттері әртүрлі. Данияр бала кезінен жүзумен айналысып, бұлшық еттері жақсы дамыған, ал Әли шахматқа қызығады және оның дене бітімі орташа. Ғалымдар адам бойындағы кейбір қасиеттердің тұқым қуалайтынын, ал кейбіреулері өмір салтына байланысты өзгеретінін дәлелдеген.

Сұрақтар:
  1. Данияр мен Әлидің айырмашылықтары қандай өзгерістерге жатады?
  2. Егер Данияр жүзуді тоқтатса, оның дене бітімінде қандай өзгерістер болуы мүмкін?
  3. Адамда тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілерді қалай ажыратуға болады?
Made on
Tilda