Тақырып: §55. Өсімдіктердің жынысты және жыныссыз көбеюінің биологиялық маңызы
Көбею деген не?
Тіршіліктің басты көрінісінің бірі көбею. Әрбір тірі организм нәзік құрылыс және мәңгілік тіршілік етпейді, тек артында өзіне ұқсас ұрпақ қалдыра отырып, бүкіл ғаламшарды жаулап алды. Организмдердің көбею формасының негізгі екі түрі белгілі: жыныссыз және жынысты.
Жыныссыз көбеюдің биологиялық маңызы.
1
Жыныссыз көбею де жаңа ұрпақ тек бір ғана дарадан түзіледі және жас ұрпаққа оның барлық тұкым қуалайтын белгілері мен ерекшеліктері беріледі. Жыныссыз көбеюдің барлык формалары жасушаның бөлінуі негізінде жүреді.
2
Саңырауқұлақтарда жыныссыз көбею спора деп аталатын бір ғана жасушаның көмегімен жүзеге асады. Споралар спорогонийде түзіледі. Төменгі сатыдағы өсімдіктер балдыр жыныссыз көбеюде талшықты және талшықсыз споралар түзеді. Спорадан ересек балдырлар өсіп жетіледі .
3
Біржасушалылардың ашытқы санырауқұлағы бүршіктену арқылы көбейеді. Алдымен аналық жасушада төмпешік бүршік пайда болады. Ол ұлғая бастайды, осы кезде аналық жасушаның ядросы бөлініп, ядро бөлігінің біреуі бүршікке өтеді. Осылай жана жасуша түзіледі.
4
Табиғатта жыныссыз көбеюдің кең таралған жолы спора тузілу болып табылады. Спора бұл сырты қалың қабықшалармен қапталған жасушалардың ерекше түрі. Олар ұзақ уакыт тыныштық күйде болып, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынан (суық, ыстық, құрғақшылық, мол ылғалдылык) өздерінің тіршілігін сақтап қалады.
Жынысты көбеюдің биологиялық маңызы.
Өсімдіктерге жынысты көбею тән екенін өздерің де білесіңдер. Барлық гүлді өсімдіктердің жынысты көбею мүшесі гүл. Сирек жағдайда өздігінен тозаңданатын гүлдер кездеседі. Ондай гүлдердің аналығының аузына сол гүлдің тозаңы түсіп, тозаңдану жүреді. Ұрпақтарында бір ғана дараның белгілері тұқым қуалайды. Кең таралған және көбеюдің ең тиімді жолы айқас тозаңдану арқылы жынысты көбею. Адам мәдени өсімдіктерді өсіруде, олардың жаңа іріктемелерін шығаруда ұрпақтарындағы жағымды белгілерін таңдап алып, әрі қарай дамытады .
