§54. Тозаңдану және Ұрықтану
Гүлді өсімдіктің жынысты көбею мүшесі гүл. Гүл қосымша және басты мүшелерден түрады. Қосымша бөліктер бұл гулсағақ, гүлтабан, тостаған жапырақшалар және күлтелер . Гүлдің басты бөліктері аталығы және аналығы. Аталығында түзілген тозаңда аталық жыныс жасушалары бар. Ал аналығында аналық жыныс жасушалары болады. Аналығының жоғары бөлігі аналық аузы деп аталады.
Тозаңдану аналық аузына тозаңның түсу үдерісі. Тозаңдану үдерісінен кейін ұрықтану жыныс жасушаның қосылуы дара хромосома жиыны бар гаметаның қосылу үдерісі жүруі керек.
Айқас тозаңдану әдісі. Өсімдіктер тозаңдану үдерісіне бейімделді. Аналық аузының құрылысы осы өсімдік түрінің тозаңы оңай қонып қалатындай болып түзілген.
Жел арқылы тозаңдану жел арқылы тозаңның тасымалдану үдерісі. Желмен тозаңданатын өсімдіктерде құрғақ әрі жеңіл тозаң көп болады.
Жәндіктермен тозаңдану жәндіктер арқылы тозаңның тасымал дану үдерісі. Мұндай өсімдіктің тозаңы жәндік денесіне оңай жабысу үшін бұдыр, жабысқақ болады.
Айқас тозаңдану әдісі. Өсімдіктер тозаңдану үдерісіне бейімделді. Аналық аузының құрылысы осы өсімдік түрінің тозаңы оңай қонып қалатындай болып түзілген.
Жел арқылы тозаңдану жел арқылы тозаңның тасымалдану үдерісі. Желмен тозаңданатын өсімдіктерде құрғақ әрі жеңіл тозаң көп болады.
Жәндіктермен тозаңдану жәндіктер арқылы тозаңның тасымал дану үдерісі. Мұндай өсімдіктің тозаңы жәндік денесіне оңай жабысу үшін бұдыр, жабысқақ болады.
1. «Дизайнер бағбан. Мектеп басшылығы мектеп ауласын безендіру үшін гүлзар жасауды жоспарлауда. Олар саған әртүрлі гүлдерді таңдап, көгалдандыру жоспарын ұсынуды сұрады.
Тапсырма:
2. «Бал араларының мәселесі». Соңғы жылдары бал араларының саны азайып келеді, бұл өсімдіктердің тозаңдануына әсер етеді. Ғалымдар аралардың тіршілігін қолдау үшін балды өсімдіктерді көбірек отырғызуды ұсынады.
Тапсырма:
Тапсырма:
- Гүлзарға отырғызу үшін 3 түрлі гүлді таңда.
- Әр гүлдің қандай ерекшеліктерін (түс, гүлдеу уақыты, күтімі) ескеру керек?
- Егер мектеп ауласында күн шуақты және көлеңкелі жерлер болса, қай гүлдерді қай аймаққа отырғызу керек?
- Гүлзардың ұзақ уақыт әдемі болып тұруы үшін қандай күтім шараларын ұсынар едің?
2. «Бал араларының мәселесі». Соңғы жылдары бал араларының саны азайып келеді, бұл өсімдіктердің тозаңдануына әсер етеді. Ғалымдар аралардың тіршілігін қолдау үшін балды өсімдіктерді көбірек отырғызуды ұсынады.
Тапсырма:
- Бал араларын тартатын 3 гүлді ата.
- Егер қала тұрғындары аралардың азаюын тоқтатқысы келсе, қандай экологиялық шаралар жасау керек?
- Егер гүлдер мен аралар мүлде жойылып кетсе, табиғатта қандай өзгерістер болар еді?
