11-с. 60-тақырып
Модельдеу. Қоректік тізбектерде энергияныңң тасымалдануының сызбасын құрастыру
Мақсаты: қоректену тізбектері мен торлары, экологиялық пирами да ережесі туралы білім қалыптастыру, зат және энергия тасымалдау сұлбасын құрастыруды үйрену.
Құрал-жабдықтар: статистикалық мөліметтер, өртүрлі биоценоз-дар суреттері, кестелер, өртүрлі экожүйелердегі қоректік тізбектер сұлбалары.
Линдеман заңы (10% ережесі)
10% ережесі — энергия бір қоректік деңгейден келесі деңгейге өткенде, оның тек 10%-ы ғана беріледі, ал қалған 90%-ы ағзаның тіршілігіне жұмсалады (мысалы, тыныс алу, қозғалыс, дене температурасын сақтау).
Мынадай қарапайым қоректік тізбекті елестетейік:
Шөп → Қоян → Түлкі
Егер шөп 1000 бірлік энергия өндірсе:
Шөп → Қоян → Түлкі
Егер шөп 1000 бірлік энергия өндірсе:
- Қоян сол шөпті жеп, 100 бірлік энергия алады (яғни 10%).
- Түлкі қоянды жеп, 10 бірлік энергия алады (тағы да 10%).
Неге бұл маңызды?
- Бұл ереже табиғаттағы энергияның қалай жұмсалатынын түсінуге көмектеседі.
- Қоршаған ортаны қорғауда қорек тізбегінің тепе-теңдігін сақтау қажеттігін түсінуге мүмкіндік береді.
- Адамның экожүйеге әсерін бағалауға көмектеседі.
10% ережесіне мысал:
Шөп → Қоңыз → Бақа → Жылан → Қыран
Шөп → Қоңыз → Бақа → Жылан → Қыран
- Шөп: 1000 бірлік энергия
- Қоңыз: 100 бірлік энергия
- Бақа: 10 бірлік энергия
- Жылан: 1 бірлік энергия
- Қыран: 0.1 бірлік энергия
