§16. рибонуклеин қышқылының құрылысы мен қызметі
РНҚ (рибонуклеин қышқылы) – бұл нуклеин қышқылдарының бір түрі, ол тірі ағзалардың жасушаларында ақуыз синтезіне қатысатын және генетикалық ақпаратты ДНҚ-дан тасымалдауда маңызды рөл атқаратын биологиялық макромолекула
РНҚ түрлері
- Матрицалық немесе ақпараттық РНҚ (м-РНҚ, а-РНҚ)Бұл ДНҚ-дан ақуызды синтездеу үшін қажетті генетикалық ақпаратты көшіріп алып, оны рибосомаға жеткізетін молекула. Ол ДНҚ-дағы нуклеотидтердің ретін транскрипция арқылы жазып алады. Рибосомада осы аРНҚ-дағы кодтар бойынша аминқышқылдар ретімен тізіліп, ақуыз түзіледі. Сондықтан аРНҚ-ны «генетикалық хабаршы» деп те атайды.
- Тасымалдаушы РНҚ (т-РНҚ)Бұл РНҚ рибосомаға аминқышқылдарын тасымалдап, оларды ақуыз тізбегіне қосып отырады. Әр тРНҚ белгілі бір аминқышқылын байланыстырады және оны өзіне сәйкес кодонға жеткізеді. Оның құрылымы «жоңышқа жапырағы» тәрізді пішінде болады.
- Рибосомалық РНҚ (р-РНҚ)Бұл РНҚ рибосоманың негізгі бөлігі болып табылады және ақуыз синтезінің жүретін орнын құрайды. Ол рибосомада аРНҚ мен тРНҚ-ның әрекеттесуін ұйымдастырады және пептидтік байланысты катализдейді. рРНҚ рибосомада құрылымдық және каталитикалық рөл атқарады. Бұл РНҚ-сыз ақуыз биосинтезі мүмкін емес.
Антикодон дегеніміз не?
Қалай жұмыс істейді?
- Антикодон – бұл тасымалдаушы РНҚ-дағы 3 әріптен (нуклеотидтен) тұратын бөлік. Ол ақпараттық РНҚ-дағы кодонға қарама-қарсы болады. Антикодонның міндеті – дұрыс аминқышқылды тауып, оны ақуызға қосу.
Қалай жұмыс істейді?
- аРНҚ-да аминқышқылдың коды – кодон деп аталады (мысалы, AUG).
- тРНҚ-дағы оған сәйкес бөлік – антикодон (мысалы, UAC).
- Антикодон кодонмен дәл сәйкестеніп, сол кодқа сәйкес аминқышқылды рибосомаға әкеледі.
