§27. мембраналық нәруыздардың, фосфолипидтердің, гликопротеиндердің, гликолипидтердің, холестеролдың қызметі
Биологиялық мембраналардың жалпы қасиеттері. Барлық жасуша мембраналары нәруыз молекулалары кіріктірілген екі қабат түзіп орналаскан липидті молекулалардан тұратын жұқа липопротеидтік қабықша. Мембрана типіне қарай кұрамындағы липидтердің үлесі 25-60%, ал нәруыздардың үлесі 40-75% болуы мүмкін. Көпшілік мембраналардын кұрамына көмірсулар болады және олардың үлесі 2-10%-ке жетуі мүмкін.
Биологиялық мембраналар өзін қоршаған ерітінділер құрамынан заттарды аса талғампаздықпен өткізеді. Олар суды біршама жеңіл өткізгенмен, суда еріген көптеген заттарды, сонымен қатар иондалған және электр зарядын алып жүретін заттарды өткізбейді. Сондықтан биомембраналар тұзды ерітінділер үшін жаксы электрокшаулағыш болып табылады.
Мембраналардың липидтік құрамы
Фосфолипидтер
Жасуша мембранасының негізгі құрылымдық компоненті, май тәрізді молекула.
Оның молекуласы екі бөліктен тұрады:
Жасуша мембранасының негізгі құрылымдық компоненті, май тәрізді молекула.
Оның молекуласы екі бөліктен тұрады:
- Гидрофильді “басы” – фосфат тобы, суды тартады (суда ериді).
- Гидрофобты “құйрықтары” – май қышқылдарынан құралған, суды тебеді (суда ерімейді).
Гликолипидтер
Липид молекуласына көмірсу қалдығы қосылған күрделі май тәрізді зат.
Липид молекуласына көмірсу қалдығы қосылған күрделі май тәрізді зат.
- Липид бөлігі – фосфолипид сияқты мембранаға бекінеді.
- Көмірсу бөлігі – мембрананың сыртқы бетінде орналасып, жасушааралық тану мен сигнал беруге қатысады.
- Жасушалар арасындағы байланыс пен тануды қамтамасыз етеді.
- Иммундық жүйеде “белгі” (маркер) рөлін атқарады.
- Мембрананың тұрақтылығы мен икемділігін арттырады.
Холестерол
Май тәрізді зат (стероид), жасуша мембранасының маңызды компоненті болып табылады.
– Холестерол – төрт сақиналы құрылымы бар липид.
– Ол фосфолипидтердің гидрофобты бөлігіне кіріп орналасады.
Май тәрізді зат (стероид), жасуша мембранасының маңызды компоненті болып табылады.
– Холестерол – төрт сақиналы құрылымы бар липид.
– Ол фосфолипидтердің гидрофобты бөлігіне кіріп орналасады.
- Мембрананың қаттылығын және тұрақтылығын арттырады.
- Мембрананың тым қатты немесе тым сұйық болып кетуінен қорғайды.
- Стероид гормондарының, D витаминінің және өт қышқылдарының түзілуіне қатысады.
