§4. Популяцияның өсуі. Өсудің қисық сызығы

ПОПУЛЯЦИЯ ДЕГЕН НЕ?
Популяция – белгілі бір аумақта тіршілік ететін, бір түрге жататын, бір-бірімен еркін шағылысып, ұрпақ бере алатын даралар тобы.

Мысалы:
  • Бір ормандағы ақ тиіндер.
  • Көлдегі аққу тобы.
  • Даладағы киік үйірі.

  • ЭКОЛОГИЯ

    Тірі ағзалардың өзара және қоршаған ортамен қарым-қатынасын зерттейтін ғылым.

  • ДЕМЭКОЛОГИЯ

    Экологияның популяцияларды зерттейтін бөлімі. Ол популяцияның саны, өсуі, тығыздығы сияқты көрсеткіштерін зерттейді.
Популяцияның көрсеткіштері
Популяция – бір жерде тіршілік ететін бір түрдің өкілдері. Оның саны көбейіп немесе азайып отырады. Ғалымдар популяцияны зерттеп, оның қаншалықты тез көбейетінін (өсу қарқыны), қанша дара бар екенін (саны), бір жерге қаншасы сыятынын (тығыздығы) анықтайды
Саны (сандық көрсеткіші)
Белгілі бір аумақтағы популяция дараларының жалпы саны.

Мысалы: Орманда 500 бұғы бар.
Өсімі (популяция өсімі)
Белгілі бір уақыт аралығында популяция дараларының санының өзгеруі.

Мысалы: 2020 жылы көлде 100 аққу болса, 2021 жылы 120 аққу тіркелді. Бұл – популяция өсімі.
Өсу қарқыны
Популяция санының уақыт бірлігіндегі өзгеру жылдамдығы.

Мысалы: Қояндар популяциясы бір жылда 20%-ға артты.
Тығыздығы
Популяция дараларының белгілі бір аумақтағы бірлік көлеміне (немесе ауданына) шаққандағы саны.

Мысалы: 1 гектар орманда 10 түлкі бар – бұл популяция тығыздығы.
Популяция санының қисық сызығы
қандай да бір уақыт ішінде популяциядағы даралар санының өзгеруінің графикалық көрінісі
S-тәрізді қисық (сигмоидты)
тірі қалудың К-стратегиясы байқалатын жануарларға тән
  • Алғашында популяция саны баяу өседі.
  • Кейін қолайлы жағдайлар әсерінен өсу тездейді.
  • Бірақ ресурстар шектеулі болғандықтан, өсу баяулап, тұрақты деңгейге жетеді.

Мысалы:

Жабайы қояндар саны жаңа жерге қоныстанғанда тез көбейеді, бірақ азық азайған соң өсу тоқтап, тұрақты деңгейде сақталады

  • J-тәрізді қисық (экспоненциалды)
  • тірі қалудың R-стратегиясы байқалатын жануарларға тән
  • Популяция саны ешқандай шектеусіз тез өседі.
  • Бірақ кейін ресурстар таусылып, популяция күрт төмендеуі мүмкін.

Мысалы:

Кеміргіштер саны азық жеткілікті кезде тез көбейеді, кейін азық жетіспей, популяция күрт азаяды

Қисық түрі

Сипаттамасы

Мысалы

S-тәрізді

Баяу -> жылдам -> тұрақты өсу

Ормандағы бұғы популяциясы

J-тәрізді

Тез өсу -> ресурстар таусылуы

Лабораториядағы бактериялар



Тірі қалудың стратегиялары

K-стратегия

  • Тіршілік ету ұзақтығы ұзақ.
  • Ұрпақ саны аз, бірақ оларға көп қамқорлық көрсетеді.
  • Популяция тұрақты деңгейде болады.
  • Қолайсыз жағдайларға төзімді.
K-стратегияға жататын жануарлар:
  • Піл
  • Кит
  • Маймылдар
  • Қасқыр
  • Аю
  • Адам

R-стратегия

  • Ұрпақ саны өте көп, бірақ оларға қамқорлық жоқ немесе аз.
  • Тіршілік ету ұзақтығы қысқа.
  • Қолайлы жағдайда тез көбейеді, бірақ қолайсыздық туғанда саны күрт азаяды.
R-стратегияға жататын жануарлар:
  • Тышқандар
  • Қояндар
  • Масалар
  • Балықтардың көп түрі
  • Құмырсқалар
  • Шегірткелер

Белгіcі

K-стратегиясы

R-стратегиясы

Ұрпақ саны

Аз

Көп

Ұрпаққа қамқорлық

Күшті

Аз немесе жоқ

Өмір сүру ұзақтығы

Ұзақ

Қысқа

Мысал

Піл, кит, адам

Тышқан, шегіртке, балық

Төмендегі тіркестерді дұрыс анықтамамен сәйкестендіріңіз:

№

Тіркес

Анықтама

A

Популяция

1) Тірі ағзалардың көбеюге қабілеті

B

Репродуктивті потенциал

2) Белгілі бір аумақта ұзақ уақыт тіршілік ететін бір түр дараларының тобы

C

Ортаның қарсыласуы

3) Табиғи орта ресурстарының шектеулілігі.

Дұрыс/бұрыс тұжырымдарды белгіле
Ұлттық құндылықтар және демэкология

+ батырмасын басу арқылы, сұрақтың жауабын өз жауабыңмен салыстыр

Made on
Tilda