§11. Омыртқасыз және омыртқалы жануарлардың сыртқы құрылысындағы ерекшеліктер
Омыртқасыз жануарларға сәулелі симметриялы екі қабатты (қос қабатты) жануарлар жатады, олардың денесі екі ұлпадан тұрады: денені сыртынан қаптайтын эктодерма және ішкі мүшелерді қалып-тастыратын энтодерма. Бұл жануарларға губка және ішек-қуыстылар жатады.
- Омыртқасыздар
Омыртқасыздар ішкі қаңқасы болмайтын жануарлар тобы. Олардың тіршілік ортасы алуан түрлі . Кейбіреулері суда тіршілік етсе, кейбіреулері құрлықта, ауада тіршілік етеді.
- Шұбалшаң буылтық құрттар типіне жатады . Жүйке жүйесі мен сезім мүшелері едәуір күрделі дамыған. Буылтық құрттар теңіздерде, тұщы суқоймаларда, топырақта тіршілік етеді. Олардың 9 мыңдай түрі белгілі.
- Ұлулар денесі жұмсақ, ертедегі көпқылтанақты құрттардан бастау алған омыртқасыз жануарлардың жеке типін түзеді. Олардың түр құрамы 130 мыңға жетеді. Көбінің денесі бақалшақпен жабылған.
- Омыртқалылар
Көпжасушалы жануарлардың екінші тобы-омыртқалы жануарлар немесе желілілер. Бұлар екі жақтаулы симметриялы алуан түрлі жануарлар тобы. Дамуының әртүрлі кезеңінде осьтік қаңқа желісі болады. Олар барлық тіршілік ортасында: құрлық, топырақ, ауа, тұщы және теңіз су айдындарында таралған. Қазіргі кезде желілілердің 40 мыңға жуық түрі белгілі.
- Балықтар - денелері қабыршақтармен қапталған су омыртқалылары. Тыныс алу мүшелері - желбезектер.Балықтардың көбеюі тек қана суда жүзеге асады.
Ерекшелік | Омыртқасыздар | Омыртқалылар |
Қаңқа | Ішкі қаңқасы жоқ, көпшілігінде сыртқы қаңқасы (хитин, қабық) болады. | Ішкі қаңқасы бар (сүйек немесе шеміршектен тұрады). |
Дене жабыны | Кутикула, қабыршақ, хитинді жабын немесе қабық. | Терісі түк, қабыршақ, қауырсын, немесе жүнмен жабылған. |
Дене симметриясы | Көпшілігінде екі жақты (билатеральды), кейбірінде сәулелі (радиальды). | Екі жақты симметриялы. |
Дене бөлімдері | Дене бөлімі әртүрлі: бас-кеуде-құрсақ (насекомдар), тек дене және аяқтар (құрттар). | Айқын ажыратылған: бас, мойын, кеуде, құрсақ, аяқ-қол. |
Қозғалыс мүшелері | Қосымша аяқтар, қанаттар, қармалауыштар, кірпікшелер. | Аяқ-қол, қанат, жүзбеқанат (түріне қарай). |
Жүйке жүйесі | Ішкі жүйке тізбегі немесе жүйке түйіндері (ганглийлер). | Жұлын және ми жақсы дамыған. |
Сезім мүшелері | Қарапайым құрылысты (көзшелер, антенналар, химиялық рецепторлар). | Жақсы дамыған (көз, құлақ, мұрын, тіл). |
Мысалдар | Шұбалшаң, өрмекші, шаян, қоңыз, медуза. | Балық, бақа, жылан, құс, арыстан. |
Сипаттама | Топ (Омыртқасыз/Омыртқалы) |
1. Ішкі қаңқасы жоқ, сыртқы қабықпен қапталған | |
2. Қозғалу мүшелері – аяқ-қол, қанат | |
3. Жүйке жүйесі – ішкі жүйке тізбегі және түйіндер | |
4. Терісі – түкпен, қауырсынмен немесе қабыршақпен қапталған |
