§10. Картадан жергілікті жердің планына дейін
Картография – бұл Жер бетінің, оның бөліктерінің және ғарыштық денелердің карталарын, жоспарларын және басқа да графикалық бейнелерін жасау және зерттеу ғылымы.
Адамзат тарихындағы ең алғашқы карта план. Планды ежелгі теңізшілер де қолданған. Экспедицияны ұйымдастырар алдында зерттеушілер баратын ауданы туралы қолжетімді картографиялық материалдарды жинақтаған. Аяқталғаннан кейін жиналған материалдарды қағазға түсірген. Осылай жергілікті жердің планы жасалды. Бұл түпнұсқа жаңа карталарды жасауға негіз болды.
Масштаб дегеніміз – картадағы қашықтықтың жер бетіндегі нақты қашықтыққа қатынасын көрсететін өлшем. Яғни, масштаб – картада 1 см жер бетінде неше метр немесе километрге тең екенін көрсетеді
- Сандық масштабБөлу таңбасымен жазылады.
Мысалы: 1:100 000 (1 см картада = 100 000 см жер бетінде) - Сөздік масштабСөзбен жазылады.
Мысалы: 1 см – 1 км (картадағы 1 см жер бетінде 1 км-ге тең) - Сызықтық масштабКартада сызылған сызық түрінде беріледі. Мысалы: картадағы сызық бөлік-бөлікке бөлініп, әр бөлігі нақты қашықтықты көрсетеді
Азимут – бұл бақылаушы тұрған нүктеден есептегенде, солтүстік бағыт пен берілген бағыт арасындағы бұрыш (градуспен өлшенеді). Яғни, азимут – солтүстіктен сағат тілімен берілген бағытқа дейінгі аралық бұрыш.
Ол 0°-тан 360°-қа дейін өлшенеді:
Ол 0°-тан 360°-қа дейін өлшенеді:
- Солтүстік → 0° (немесе 360°)
- Шығыс → 90°
- Оңтүстік → 180°
- Батыс → 270°
Азимут не үшін керек?
Бағыт | Азимут (градус) |
Солтүстік | |
Шығыс | |
Оңтүстік | |
Батыс |
Сен картадан өз орныңды таптың. Егер солтүстік бағыт 0° болса:
- 90° азимутпен жүрсең, қай жаққа барасың?
- 180° азимутпен жүрсең, қай бағытта боласың?
- 270° азимутпен жүрсең, қайда жетесің?
Берілген сөйлемдерге «Дұрыс» немесе «Бұрыс» деп жауап бер:
Картография – Жер бетінің карталарын жасау ғылымы.
Масштаб – картаның әдемілігін арттыру тәсілі.
Барлық карталар бірдей масштабпен жасалады.
Сызықтық масштаб – картада сызық түрінде көрсетіледі.
Картография – Жер бетінің карталарын жасау ғылымы.
Масштаб – картаның әдемілігін арттыру тәсілі.
Барлық карталар бірдей масштабпен жасалады.
Сызықтық масштаб – картада сызық түрінде көрсетіледі.
Картада сызықтық масштаб берілген. Осы масштаб бойынша 1 см – 2 км болса, картада 3 см неше км екенін есепте.
- 5 см ше?
ЕСЕПТЕ:
Егер картада қашықтық 1:100 000 масштабпен берілсе: Картадағы 5 см жер бетінде неше км болады? Ал 10 см ше? Масштаб: 1:100 000
Бұл дегеніміз картадағы 1 см = 100 000 см жер бетінде.
Егер картада қашықтық 1:100 000 масштабпен берілсе: Картадағы 5 см жер бетінде неше км болады? Ал 10 см ше? Масштаб: 1:100 000
Бұл дегеніміз картадағы 1 см = 100 000 см жер бетінде.
Картадағы 5 см-ді жер бетіне аударамыз:
5 см × 100 000 = 500 000 см (жер бетінде)
Сантиметрді километрге аударамыз:
500 000 см = 5 000 м = 5 км
Жауабы: 5 см = 5 км
5 см × 100 000 = 500 000 см (жер бетінде)
Сантиметрді километрге аударамыз:
500 000 см = 5 000 м = 5 км
Жауабы: 5 см = 5 км
