5-с. Әбдім. 1-т. 13-п.

§13. материктер мен аралдар

Материктер – бұл Жер шарындағы ең үлкен құрлықтар, оларға Еуразия, Африка, Солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Антарктида және Аустралия жатады.

Аралдар – мұхиттарда, теңіздерде, өзендер мен көлдерде орналасқан көлемі кішігірім құрлықтар. Мысалы, Гренландия, Мадагаскар, Жапония және Британ аралдары. Материктер бірнеше мемлекетті қамтиды, ал аралдардың кейбірі жеке мемлекет болуы мүмкін.

Ежелгі кездегі материктер

Ежелгі заманда жер бетінде барлық материктер бір-бірімен қосылып, біртұтас құрлық – Пангеяны (грекше «барлық жер») құрған. Бұл шамамен 300 миллион жыл бұрын болған. Уақыт өте Пангея екіге бөлінді: солтүстік бөлігі – Лавразия, ал оңтүстік бөлігі – Гондвана деп аталды.

Лавразия құрамына қазіргі Еуразия мен Солтүстік Америка кірді.
Гондвана құрамына Африка, Оңтүстік Америка, Антарктида, Аустралия және Үндістан кірді.

Ұлы географиялық ашылулар

Ашылу	Уақыты	Зерттеуші	Ашылған аймақ/нәтиже
Үндістанға теңіз жолы	1497-1498 жж.	Васко да Гама	Африканы айналып өтіп, Атлант мұхитынан Үнді мұхитына өтті. Үндістанға теңіз жолы табылды.
Америка құрлығы	1492 ж.	Христофор Колумб	Атлант мұхиты арқылы жүзіп, Солтүстік Америка маңындағы аралдарға жетті.
Аустралияның солтүстігі	1606 ж.	Билл Янц	Аустралияның солтүстік жағалауын ашты.
Тасман аралдары, Жаңа Зеландия	1642 ж.	Абель Тасман	Тасман аралы, Жаңа Зеландия, Тонга, Фиджи ашылды.
Аустралияның шығысы	1771 ж.	Джеймс Кук	Аустралияның шығыс жағалауын зерттеді.
Антарктида	1820 ж.	Ф.Ф. Беллинсгаузен, М.П. Лазарев	«Восток» және «Мирный» кемелерімен Антарктида жағалауын ашты.
Антарктида ішкі бөлігі	1911-1912 жж.	Руал Амундсен, Роберт Скотт	Оңтүстік полюске жетіп, материктің ішкі аудандарын зерттеді.

ТАПСЫРМАЛАР

Дұрыс/Бұрыс

1. Христофор Колумб Үндістанға жетті.
2. Васко да Гама Африканы айналып өтіп, Үндістанға теңіз жолын ашты.
3. Джеймс Кук Антарктиданы ашты.
4. Аустралияны алғашқы болып Абель Тасман зерттеді.
Хронологиялық ретпен қой
Васко да Гама Үндістанға жетті.
Антарктида ашылды.
Христофор Колумбтың саяхаты.
Джеймс Куктың саяхаты.
"Егер мен ұлы саяхатшы болсам"

Қиялыңдағы жаңа материктің картасын жасап, оған атау бер. Сол материктегі табиғат пен халықтар туралы қысқаша әңгіме жаз.