§20. Таза заттар және қоспалар


Таза заттар тұрақты физикалық қасиеті бар заттар. Таза

зат табиғатта болмайды, болған жағдайда да өте сирек кездеседі. Таза заттардың тұрақты құрамы немесе құрылымы (тұз, қант) болады. Таза заттар элемент немесе қоспа болуы мүмкін.

Химия деген не?
Заттардың қасиеті
Физикалық қасиеттер

Бұл – заттың сыртқы белгілері мен күйі, яғни оны өзгерткенде жаңа зат пайда болмайды.


Мысалдар:

Судың мөлдір және сұйық болуы.

Темірдің қатты, салмағы ауыр болуы.

Мұздың еруі (мұз → су).


Есте сақта! Физикалық қасиеттерде заттың құрамы өзгермейді, тек пішіні, түсі, күйі өзгереді.

Химиялық қасиеттер

Бұл – заттың басқа заттармен әрекеттесіп, жаңа затқа айналу қабілеті.


Мысалдар:

Темірдің тот басуы (темір → темір оксиді).

Қанттың отта күйіп, қара күйеге айналуы.

Отынның жануы (отын → газдар мен күл).


Есте сақта! Химиялық қасиеттер кезінде зат толық өзгереді және жаңа зат пайда болады.

Кез келген заттың өзіне тән түсі болады. Ол қатты, сұйық болуы мүмкін. Мысалы, сүт ақ сұйықтық, ал көмір болса қара. Кейбір заттар түссіз болады. Мысалы - су, шөлмек, ауа.
Иіс иіс сезу арқылы анықталатын материалдың қасиеті. Сарымсақтың өте өткір иісі бар. Кейбір материалдардың иісі болмайды. Мысалы, темір, алтын және т.б.
Қайнау температурасы сұйықтықтың буға айналу температурасы. Қалыпты атмосфералық жағдайда судың қайнау температурасы - 100 °C.

Балқу температурасы қатты заттың сұйық затқа айналу температурасы.

Жылтырау заттың үстіңгі бетіне түскен жарықты шағылыстыруы. Алтын және күміс жарықты шағылыстыра алады.
Ерігіштік – заттың сұйықтықта еру қасиеті. Мысалы, қант суда ериді. Су – еріткіш.
Жылуөткізгіштік – дененің қызуы жоғары бөлігінен салқын бөлігіне жылуды өткізуі. Бұл бөлшектердің ретсіз қозғалысы арқылы жүреді.
Иілгіштік – күш немесе соққы әсерінен металдың пішінін өзгертуі. Температура артқанда иілгіштік те өседі.
Заттардың агрегаттық күйі
  • Қатты
    Пішіні мен көлемі тұрақты. Молекулалары тығыз орналасқан.
    Мысал: тас, темір, мұз.
  • Сұйық
    Пішіні құйылған ыдысқа байланысты өзгереді, бірақ көлемі тұрақты. Молекулалары бір-біріне жақын, еркін қозғалады.
    Мысал: су, сүт, май.
  • Газ
    Пішіні де, көлемі де тұрақты емес. Молекулалары өте еркін қозғалады.
    Мысал: ауа, су буы, оттегі.
Тапсырмалар

  • Иә/Жоқ

    • Сұйықтардың көлемі тұрақты.
    • Газдардың пішіні тұрақты.
    • Қатты денелердің молекулалары тығыз орналасқан.
    • Сұйықтар ағып тұра алады.

  • Шығармашылық тапсырма


    «Қатты, сұйық, газ» тақырыбында сурет салып, әр заттың молекула құрылымын көрсет.

  • Күйін анықта


    Ауа, мұз, су, темір, бу, сүт, көміртегі диоксиді, тас, бензин
Made on
Tilda