§28. дыбыс құбылыстары
  • Гитара ішегінің тербелісі – дыбыс шығарады
  • Қоңыраудың сылдыры – ауаны тербетеді
  • Дауысымыз – дауыс сіңірлерінің тербелісінен пайда болады
ҰЛТТЫҚ АСПАПТАРДЫҢ ДЫБЫСЫ ҚАЛАЙ ШЫҒАДЫ?
  • Қобыз – терең, жұмсақ әрі мұңды дыбысы бар. Табиғаттың сыбырын, қасқырдың ұлығанын, адамның зарын бейнелейтіндей әуен шығарады.
  • Сыбызғы – сыңғырлаған, нәзік әрі әуе толқынындай әуен береді. Оның дыбысы желдің сыбырын немесе өзеннің сылдырын еске салады.
  • Домбыра – қоңыр, әуезді және жүрекке жылы тиетін дыбыспен ерекшеленеді. Домбыраның шертпе және төкпе күйлерінде дыбыс бірде баяулап, бірде екпіндеп шығады.
  • Сазсырнай – жұмсақ, үрлемелі, сазды үні бар. Құстың дауысына ұқсас әдемі дыбыс шығарады, көбінесе нәзік әуендер орындауға қолайлы.
  • Жетіген – әуені өте нәзік, сырлы, терең философиялық ой тудырады. Жетігеннің дыбысы адамның көңіл-күйін тербететіндей баяу және жұмсақ шығады.
  • Шаңқобыз – үні дірілдеген, қызық әрі ерекше. Ол адамның демімен және тілшік дірілі арқылы түрлі әуендер тудырады, жаңғырықты дыбыстар шығарады.

  • Вакуумдағы дыбыс


    Дыбыстың таралуы үшін заттық орта (ауа, су, қатты дене) қажет. Вакуумда (бос кеңістікте) зат бөлшектері болмағандықтан, дыбыс таралмайды. Сондықтан ғарышта дыбыс естілмейді

  • Жаңғырық


    Дыбыстың кедергіден (тау, ғимарат, қабырға) шағылып, қайта оралуы. Мысалы, тауда айқайлағанда дауыстың қайта естілуі – жаңғырық.

  • Допплер эффектісі


    Дыбыс көзі қозғалғанда дыбыс толқынының жиілігі өзгеруі. Мысалы, жедел жәрдем көлігі жақындағанда сиренаның үні қаттырақ әрі биік естіледі, алыстағанда бәсеңдеп, төменгі тонға өтеді.

Сәйкестендір

Аспаптар

Дыбысының сипаттамасы



а) Қобыз

1) Қоңыр, жүрекке жылы тиетін әуен

ә) Домбыра

2) Нәзік, сырлы, баяу тербететін әуен

б) Сазсырнай

3) Дірілдеген, жаңғырықты қызық дыбыс

в) Шаңқобыз

4) Сыңғырлаған, нәзік, жел сыбырына ұқсас

г) Жетіген

5) Мұңды, терең, табиғат дыбыстарына ұқсас

Дұрыс-бұрыс тапсырмасы

1. Дыбыс тек ауада таралады.
2. Резонанс кезінде дыбыстың күші артады.
3. Допплер эффектісі тек суда байқалады.
4. Жаңғырық – дыбыстың шағылуының нәтижесі.
5. Вакуумда дыбыс таралады.
6. Қобыздың дыбысы мұңды және табиғат құбылыстарын еске түсіреді.
7. Домбыра үрлемелі аспаптар қатарына жатады.
8. Сазсырнайдың үні құстың дауысын еске салады.
9.Шаңқобызды ойнау үшін ішектерді қағу керек.
10.Жетігеннің әуені жұмсақ және баяу шығады.
Made on
Tilda