§2. ТӘУЕЛДІ, ТӘУЕЛСІЗ ЖӘНЕ ҚАДАҒАЛАНАТЫН АЙНЫМАЛЫЛАРДЫ ҚАЛАЙ АНЫҚТАУҒА БОЛАДЫ
АЙНЫМАЛЫ ДЕГЕН НЕ?
Айнымалы – бұл мәні өзгеріп отыратын шама. Ол математикада, физикада, информатикада және басқа да ғылымдарда қолданылады. Яғни, айнымалы – санның немесе басқа мәліметтің орнына қолданылатын белгі (әдетте әріптермен белгіленеді: x, y, t).
Мысалы:
  • Егер x = 5 болса, кейін ол x = 10 болып өзгеруі мүмкін. Мұнда x – айнымалы.
  • Физикада уақытты t деп белгілейді. Уақыт өзгерген сайын t де өзгереді.
  • «Менің жасым – x жыл» десек, x – айнымалы, себебі ол жыл сайын өзгеріп отырады.

  • ТӘУЕЛСІЗ АЙНЫМАЛЫ

    – Бұл зерттеу кезінде біз өзіміз өзгертетін шама.

    – Ол басқа айнымалыларға тәуелді емес.


    Мысалы: Өсімдікке берілетін су мөлшері (күнде 50 мл, 100 мл, 150 мл).

  • ТӘУЕЛДІ АЙНЫМАЛЫ

    – Бұл тәуелсіз айнымалының әсерінен өзгеретін шама.

    – Яғни, біз оның өзгерісін бақылаймыз.


    Мысалы: Өсімдіктің бойының өсуі (су мөлшері артқан сайын өсімдік қалай өзгереді?).

  • ҚАДАҒАЛАНАТЫН АЙНЫМАЛЫ

    – Бұл тәжірибе кезінде өзгермей, бірдей сақталатын шарттар.

    – Олар нәтижеге әсер етпеуі үшін тұрақты болады.


    Мысалы: Өсімдіктің түрі, топырақ құрамы, жарық мөлшері (бәріне бірдей).

"Өсімдікке судың әсері". Төмендегі тәжірибені қара және әр айнымалыны анықта.


Сыныпта үш топқа бірдей өсімдіктер беріледі.
  • 1-топ өсімдігіне күн сайын 50 мл су беріледі.
  • 2-топ өсімдігіне күн сайын 100 мл су беріледі.
  • 3-топ өсімдігіне күн сайын 150 мл су беріледі.
  • Барлық өсімдіктер бірдей топырақта, бірдей жарықта өседі. 2 аптадан кейін өсімдіктің бойы өлшенеді.

Сұрақтар:
1.Тәуелсіз айнымалы не?
2.Тәуелді айнымалы не?
3.Қадағаланатын айнымалыларды ата.

  • 1-тапсырма

    Тәуелсіз, тәуелді және қадағаланатын айнымалыларды ата.


    А) Тәжірибе:

    Оқушылар әртүрлі температурада (10°C, 20°C, 30°C) суда қанттың еру жылдамдығын тексереді.

    • Тәуелсіз айнымалы:
    • Тәуелді айнымалы:
    • Қадағаланатын айнымалылар:

  • 2-тапсырма

    B) Тәжірибе:

    Әр түрлі уақыт аралығында (1 сағат, 2 сағат, 3 сағат) күн сәулесінің өсімдікке әсерін тексеру.

    Тәуелсіз айнымалы:

    Тәуелді айнымалы:

    Қадағаланатын айнымалылар:

  • Шығармашылық тапсырма


    “Сен мектеп зертханасындасың. Қандай да бір тәжірибе жасап, онда айнымалыларды анықтап көр. Қысқаша жазып бер.”

Made on
Tilda