§17. Азық-түліктердегі көмірсулардың, нәруыздардың және майлардың маңызы

Адам организмінде қарапайым заттардан күрделі заттардың түзілу процесі, сонымен қатар күрделі заттардың ыдырауы, тотығуы үздіксіз жүріп жатады.

Мүшелердің жұмысы олардың үздіксіз жаңаруымен қатар жүріп отырады жасушалардың біреуі тіршілігін жойса, басқалары оны алмастырады.

Организм жасушалары, егер организмге оттек және қоректік заттар үздіксіз түсіп отырса ғана өсіп, жаңарып отырады. Қоректік заттар бұл организмді құрайтын кұрылыс материалдары. Жаңа жасушалардың, мүшелердің түзілуі үшін, адам еңбек етуі үшін энергия қажет. Бұл энергияны организм органикалық заттардың ыдырауы барысында алады.
Азық түліктер
  • Көмірсулар

    Адамға тәулігіне 400-500 г көмірсу қажет.


    Көмірсуларға әсіресе жеміс-жидектер, көгөністер, жармалар, нан сияқты өсімдік тектес азықтар бай.


    Сүттен баска жануар тектес азыктар құрамында көмірсулар аз. Асқорыту жолында көмірсулар

  • Нәруыздар

    Ересек адам үшін тәуліктік рационында орташа есеппен

    100-118 г нәруыз болуы керек.


    Ауыр дене еңбегінде азықтағы нәруыз мөлшері 130-140 г-ға дейін артады. Өсіп келе жаткан организм үшін, яғни дененің толық қалыптасуы үшін қосымша нәруыз мөлшері қажет.

  • Майлар

    Адам организміндегі майдың жалпы мөлшері дене салмағының орташа есеппен 10-12%-ын құрайды. Тәуліктік қажеттілігі -80-100 г.


    Аскорыту жолында қоректің құрамындағы майлар глицеринге және май қышқылдарына дейін ыдырайды.

Қызықты мәліметтер
Көмірсулар – энергия көзі
Адам миы күніне орта есеппен 120 г глюкоза (көмірсу түрі) жұмсайды. Сондықтан таңғы асты өткізіп жіберу – зейінділікке кері әсер етеді!
Балдағы фруктоза – ең тез сіңетін көмірсу. Аспаздар марафон алдында бір қасық бал жеуді ұсынады!

Нәруыздар – «құрылыс материалдары»
Адам денесіндегі бұлшықет, шаш, тырнақ – барлығы нәруыздан тұрады!
Жұмыртқада адам ағзасына қажет барлық 9 аминқышқыл бар. Сол үшін оны «идеал нәруыз көзі» деп атайды!

Майлар – энергияның қоймасы
1 грамм май жанғанда 9 ккал энергия береді – бұл көмірсу мен нәруыздан екі есе көп!
Омега-3 май қышқылы мидың қызметін жақсартады және есте сақтауды нығайтады. Ол әсіресе балықта көп.
«Не қайдан келеді?» кесте толтыру

Азық-түлік түрі


Құрамындағы негізгі қоректік зат

Жұмыртқа


Бал


Күнбағыс майы


Картоп








Сұрақтар мен тапсырмалар
"Қайсысы артық?"
  • Нан – Бал – Картоп – Жұмыртқа → Артық: ______, себебі ___________
  • Май – Жаңғақ – Сары май – Сәбіз → Артық: ______, себебі ___________
  • Ет – Бұршақ – Сүт – Алма → Артық: ______, себебі _______
Дұрыс/Бұрыс

  • Көмірсулар өсімдікте крахмал, жануарда гликоген түрінде сақталады.
  • Барлық майлар зиян және оларды тамақтан толық алып тастау керек.
  • Нәруыз жетіспесе – өсу баяулайды, иммунитет төмендейді.
Мәтінмен жұмыс

Аяулым үнемі фастфуд жейді, көкөніс пен жеміс аз тұтынады. Сабақта тез шаршап, зейіні төмендейді. Дәрігер оған тағам мәзіріне күріш, жұмыртқа, балық, жаңғақ қосуға кеңес берді.

Сұрақтар:
  1. Аяулымда қандай қоректік заттың жетіспеушілігі байқалады?
  2. Ұсынылған тағамдардың құрамында қандай қоректік заттар бар?
  3. Дұрыс тамақтану үшін тағы қандай өнімдерді ұсынар едің?
Made on
Tilda