5-с. 51-п. Верховц. ВВ қосу. Видео қосу

§51. НЕЛІКТЕН ДЕНЕЛЕР ҚОЗҒАЛАДЫ?

Ғалымдар үнемі дене қозғалыстарының себебі жайлы ойландырды. 1638 жылы Галилео Галилей былай деп жазды: "Табиғатта қозғалыстан ежелгі еш нәрсе жоқ, ол жайлы философтар көптеген томдар жазды". Дене қозғалысының себебі оған басқа дененің әсер етуі болып табылады.

АУЫРЛЫҚ КҮШІ

ҮЙКЕЛІС КҮШІ

Неліктен денелер қозғалады?

Неліктен денелер қозғалады?

Денелер сыртқы күштің әсерінен қозғалады.
Мысалы, футбол добын тепсең - ол домалайды, яғни қозғалады. Егер оған ешкім тимесе, ол сол орнында тұра береді.

Түйін: Денені қозғалысқа келтіру үшін оған бір нәрсе әсер етуі керек.
Денелердің өзара әрекеттесуі

Әрекеттесу дегеніміз - бір дененің екіншісіне әсер етуі. Мысалы, қолыңмен кітапты итерсең - ол қозғалады. Магнит темірді қозғалта алады.

Түйін: Денелер бір-біріне тірек арқылы немесе қашықтан әсер ете алады.
Күш деген не?

Күш - денелердің қозғалысын өзгерте алатын немесе пішінін өзгерте алатын әсер.
Күш F әрпімен белгіленеді. Өлшем бірлігі - Ньютон (Н).

Түйін: Күш - қозғалысты тудыратын себеп.

Ауырлық күші

Ауырлық күші - Жердің денелерді өзіне қарай тартуы. Сол күштің арқасында заттар жерге құлайды. Мысалы, қолыңнан қалам түсіп кетсе - ол жерге құлайды.

Түйін: Ауырлық күші әрқашан төменге, Жерге қарай әсер етеді.
Серпімділік күші

Серпімділік күші - дене қысылғанда немесе созылғанда пайда болатын күш. Мысалы, серіппені созсақ, ол кері тартады - бұл серпімділік күші.

Түйін: Серпімділік күші дененің пішіні өзгергенде пайда болады.
Үйкеліс күші

Үйкеліс күші - бір дене екіншісінің бетімен қозғалғанда оған қарсы әсер етеді. Мысалы, допты кілем үстімен домалату қиын, өйткені үйкеліс көп.

Түйін: Үйкеліс күші қозғалысқа қарсы әсер етеді.

СУРЕТТЕ КҮШТІҢ ҚАНДАЙ ТҮРЛЕРІ КӨРСЕТІЛГЕН?

СӘЙКЕСТЕНДІРУ

Күш түрі	Сипаттама
Ауырлық күші	А) Пішіні өзгергенде пайда болатын күш
Серпімділік күші	Ә) Жердің заттарды өзіне тартуы
Үйкеліс күші	Б) Қозғалысқа қарсы әсер ететін күш

Неліктен доп өздігінен қозғалмайды?
Үйкеліс күшінің пайдасы қандай? Зияны қандай?
Ауырлық күші болмаса, не болар еді?

ЭССЕ ДЕГЕН НЕ? ОНЫ ҚАЛАЙ ЖАЗАМЫЗ?

Эссе — бұл белгілі бір тақырып туралы оқушының өз ойын жазбаша түрде білдіретін шағын шығарма.
Эсседе ең маңыздысы – өз ойыңды білдіру. Дұрыс немесе қате жауап болмайды, бастысы – тақырыптан ауытқымау, дәлелмен жазу және құрылымды сақтау.

Бөлім	Мазмұны
Кіріспе	Тақырыпқа жалпы шолу. Не туралы жазатыныңды айту.
Негізгі бөлім	Өз ойыңды нақты 2–3 дәлелмен жеткізу. Мысал келтіру.
Қорытынды	Қысқаша түйін. Не үйрендің, қандай ой түйдің.

Эссе жазуға арналған тірек сөздер

Бөлім	Қолдануға болатын сөздер мен тіркестер
Кіріспе	– Бұл тақырып мен үшін өте маңызды, себебі... – Мен бұл туралы өз ойымды айтқым келеді. – Адам өмірінде бұл ұғым үлкен рөл атқарады. – Бұл тақырыпты таңдау себебім... – Менің ойымша, бұл тақырып әр адамға қатысты.
Негізгі бөлім	– Менің ойымша... – Менің өмірімде мұндай жағдай болған. Ол кезде... – Осыған байланысты бір оқиға есіме түсіп отыр:... – Мысалы,... / Айталық,... – Бұл тақырыпқа байланысты менің ойым — ... – Бұдан біз мынаны байқаймыз:... – Тағы бір дәлел ретінде айта аламын:... – Бұл жағдай менің өмірлік көзқарасыма әсер етті.
Қорытынды	– Қорыта айтқанда, мен бұл тақырыптан көп нәрсе үйрендім. – Менің түйгенім – ... – Алдағы уақытта мен... – Бұл мен үшін үлкен сабақ болды. – Мен бұл ойымды өмірде қолдануға тырысамын.